De innovatie achter de tandwielen van Antikythera

Een internationaal gezelschap astronomen, wiskundigen en historici komt van 17-21 juni samen om zich te buigen over de betekenis van één van de meest intrigerende archeologische vondsten uit de Griekse Oudheid van de afgelopen eeuw: het Antikythera mechanisme. Dit apparaat wordt wel omschreven als de eerste analoge computer en bevat op elkaar afgestemde tandwielen die gezamenlijk een mechanische weergave van de toen bekende hemel vormen.

De workshop ‘The Antikythera Mechanism: Science and Innovation in the Ancient World’ wordt georganiseerd door onderzoekers uit Groningen en vindt plaats bij het Lorentz Center in Leiden.

Antikythera

Het apparaat werd rond 1900 door sponsduikers gevonden op de bodem van de zee nabij het eilandje Antikythera, waar het schip dat het apparaat en andere rijkdommen vervoerde, rond 80 voor Christus was vergaan. Het apparaat lag vervolgens vele decennia lang opgeslagen in een Atheense loods totdat wetenschapshistoricus Derek de Solla Price met behulp van röntgenfoto’s de ongekende vernuftigheid van het tandwielenmechanisme aantoonde: het raadsel van de geavanceerde technologie achter het apparaat was geboren.

Amerikaanse onderwater-archeoloog

Was het apparaat vooral een astronomisch instrument, bedoeld om verduistering van maan en zon te voorspellen? Kon het de bewegingen van planeten volgen? Wat zegt het mechanisme over het belang van techniek en innovatie in de wereld waarin het werd gemaakt? Hoe kan het dat een samenleving die wel over deze technologie beschikte deze kennis niet heeft ingezet voor bijvoorbeeld economische ontwikkeling? Over deze en andere vragen zullen de wetenschappers zich tijdens de workshop buigen. Aanwezig is bovendien de Amerikaanse onderwater-archeoloog Brendan Foley, die recentelijk een nieuwe duikexpeditie heeft geleid naar het Antikythera scheepswrak. Er zijn aanwijzingen gevonden dat destijds ongeveer de helft van het bewuste schip is gevonden. Mogelijk wachten op de Griekse zeebodem nog belangrijke aanvullende aanwijzingen op ontdekking.

Exacte toepassing onbekend

RUG astronoom Rien van de Weijgaert is één van de organisatoren van de workshop, samen met onder meer RUG hoogleraar Oude Geschiedenis Onno van Nijf en hun gezamenlijke promovendus Niels Bos. Van de Weijgaert noemt het Antikythera mechanisme een verbluffend voorbeeld van ‘state of the art’ astronomische technologie: “Het bevat bijvoorbeeld twee kleine tandwielen die een onderling verbonden pin en een gleuf bevatten. Hierdoor liepen de tandwielen met verschillende snelheden en wel zo, dat ze de elliptische beweging van de maan kunnen volgen. We weten dat degene die hier voor het eerst een model voor opstelde, de astronoom Hipparchos, in de tweede eeuw voor Christus op Rhodos leefde. Zou het kunnen dat deze Hipparchos zelf te maken heeft gehad met ontwerp en productie van dit apparaat?” De exacte toepassing van de tandwielen in het apparaat roept de vraag op waarom dit technisch principe niet vaker en op grotere schaal is toegepast. “We weten dat tandwielen aanwezig waren in ballista’s en in watermolens die bijvoorbeeld gebruikt werden in enkele ‘fabrieken’ uit die tijd. Maar waarom is er wel dit apparaat en niet bijvoorbeeld een rekenmachine gemaakt? Men was daar toch dichtbij.”

Publiekslezing

Op dinsdag 18 juni om 17.30 uur organiseert Museum Boerhaave onder de titel 'Stars, gears and the ancient Greeks' een publiekslezing over de even beroemde als geheimzinnige Antikythera.

Meer informatie

Meer informatie over workshop en programma staat op internet, evenals een poster.

Noot voor de pers

Contact: prof.dr. Rien van de Weijgaert, tel. 050-3634086 (werk), 06-51678970 (mobiel), e-mail: weygaert astro.rug.nl