SS-ideologie was religie voor Feldmeijer

Niet Rost van Tonningen, maar de veel onbekendere Henk Feldmeijer (1910-1945) was de belangrijkste concurrent van Anton Mussert gedurende de Duitse bezetting van Nederland. Hij was in de ogen van de Duitsers zelfs de belangrijkste leider binnen de NSB, die de partij en daarmee Nederland moest nazificeren. Feldmeijer was een pleitbezorger van de Grootgermaanse SS-idealen binnen de NSB, in tegenstelling tot de ‘softere’ en nationalistische Mussert. Dat blijkt uit de biografie De Voorman. Henk Feldmeijer en de Nederlandse SS van Bas Kromhout. ‘De voortdurende radicalisering van Feldmeijer lijkt op die van terroristen,’ aldus Kromhout, die op 4 juni 2012 op het onderzoek promoveert aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Henk Feldmeijer werd al in 1932, als 479^e, lid van de NSB. Hij wijdde zich vanaf 1935 helemaal aan de partij. Zijn studie wis- en natuurkunde zette hij ervoor aan de kant en hij werd vanaf 1935 steeds radicaler in zijn opvattingen. Door zijn ijver klom hij snel op in de NSB, waar hij altijd tot de hardliners behoorde. Tot aan zijn dood in februari 1945, op weg naar het front in de Betuwe, bleef hij een fanatiek gelovige in de SS-leer van Blut und Boden.  

Germaanse SS

Feldmeijers rol bij de NSB is, ook in de geschiedschrijving van Loe de Jong, onderbelicht gebleven vergeleken bij die van Meinoud Rost van Tonningen. Alleen dat al rechtvaardigt deze biografie, vertelt Bas Kromhout: ‘Hij is interessant omdat hij een belangrijke rol heeft gespeeld als hoofd van de Germaanse SS. Die afdeling binnen de NSB zette hij in opdracht van Reichsführer-SS Heinrich Himmler op om de Duitse belangen binnen de partij te borgen. Hij werd geacht om Mussert op het rechte pad te brengen in het belang van de nazificering van Nederland. Toen dat niet bleek te lukken, overwogen de SS-autoriteiten Mussert af te danken en Feldmeijer tot ‘Leider’ te benoemen.’

Raszuiver

Door zijn fanatisme en zijn status was Feldmeijer een concurrent van Rost van Tonningen, die algemeen beschouwd wordt als de belangrijkste rivaal van Mussert. Rost was ouder en meer gearriveerd dan Feldmeijer, maar hij kon niet voorkomen dat zijn jonge rivaal in een beter blaadje stond bij Himmler. Niet alleen door zijn jeugd en toewijding, maar ook omdat hij, anders dan over Rost gezegd werd, raszuiver was. ‘Mussert was helemaal op Rost van Tonningen gefixeerd en schreef daar zelfs nog over vanuit zijn cel. Daarom heeft Rost zoveel aandacht gekregen. Maar Rost beschouwde Feldmeijer als zijn voornaamste rivaal en Feldmeijer was voor Mussert veel bedreigender.’

Breivik

Een belangrijk thema in de biografie is de vraag hoe het proces van radicalisering verloopt. Een actuele vraag, na 9/11, de moorden op Pim Fortuyn en Theo van Gogh en de slachtpartij door Anders Breivik. Dat een getalenteerde student wis- en natuurkunde aan de Groningse universiteit zichzelf al in 1932 bekeerde tot het nationaal-socialisme lijkt verbazend. Toch is het gezien zijn achtergrond als zoon van een ‘law-and order’ militair wel begrijpelijk, zegt Kromhout. ‘Hij had al een rechts-conservatieve, niet kerkelijke achtergrond. Maar hij was tegelijkertijd wel op zoek naar een levensvervulling. Hij ging zich tijdens zijn studie voor immateriële zaken interesseren, en zocht het zelfs in spiritisme. Daarnaast groeide zijn rancune jegens de elitaire corps-studenten waar hij als een van de weinige beursstudenten niet bij hoorde. Die combinatie van ressentiment en behoefte aan een ideaal was de voedingsbodem. En hij wilde steeds recht blijven in de leer.’

Groeiboek

Het boek van Kromhout is vormgegeven als geschiedenis van Feldmeijers radicalisering. De biograaf kon daarbij gebruik maken van een aantal nieuw ontdekte egodocumenten. De meest opvallende is het ‘groeiboek’ van Feldmeijers zoontje, dat hij sinds diens geboorte bijhield. Daarin staan niet alleen de eerste stapjes bijgehouden, maar ook ontboezemingen over de politieke situatie en vaderlijke vermaningen voor als zijn kind ooit is opgegroeid, die helemaal passen bij de nationaal-socialistische ‘wereldbeschouwing’. Het document kwam op curieuze wijze in het bezit van Kromhout, namelijk via Marktplaats, waar het te koop stond aangeboden.

Biografie Instituut

De biografie van Kromhout is alweer het negende proefschrift dat verschijnt bij het Biografie Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen, onder leiding van prof.dr. Hans Renders. Het instituut werd in 2004 opgezet om het fenomeen biografie van een wetenschappelijk fundament te voorzien. Renders: ‘Dat lijkt heel logisch, maar Nederland heeft, net als Engeland, een traditie van literaire biografieën, waarbij het met de historische werkelijkheid vaak niet zo nauw genomen wordt of waar een biografie beschouwd wordt als een eerbetoon aan een schrijver. Wij zijn er juist om biografieën te maken die interpreterend zijn, een nieuw licht op de geschiedenis werpen. Het moet academisch verantwoord zijn. En al zijn ze dan niet literair, we eisen wel dat ze goed geschreven zijn.’

Renders krijgt jaarlijks zo’n twintig aanvragen om biografen te begeleiden en kan dus selectief zijn. ‘Je moet natuurlijk met de auteur overeenstemming kunnen bereiken over de opzet. Maar het moeten ook interessante personen zijn, die beschreven worden. Soms omdat ze bekend zijn, soms omdat ze, zoals Feldmeijer, een nieuw beeld schetsen van een bepaalde periode. Dat laatste heeft Kromhout heel goed gedaan.’  

Curriculum vitae

Bas Kromhout (Amsterdam, 1975) studeerde Maatschappijgeschiedenis aan de Erasmus Universiteit. Hij is werkzaam als redacteur bij het Historisch Nieuwsblad. Kromhout hoopt op 4 juni 2012 aan de Faculteit der Letteren van de Rijksuniversitiet Groningen te promoveren op zijn proefschrift: De Voorman. Henk Feldmeijer en de Nederlandse SS. Promotor is prof.dr. J.W. Renders.  

Meer informatie

- De Voorman verschijnt in handelseditie bij uitgeverij Atlas-Contact

- Contact: Bas Kromhout, tel. 088 - 700 2923, baskromhout hotmail.com

- Meer informatie over het Biografie Instituut van de RUG