Pensioenfondsen: beter bestuur door meer zelfreflecties

Meer zelfreflectie door pensioenfondsbesturen vermindert de tegenstellingen tussen de verschillende belangengroepen bij die besturen. Ook draagt het positief bij tot het oplossen van conflicten. Dit zijn belangrijke conclusies uit een onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen onder 313 pensioenfondsbesturen.

Het Groningse onderzoek wordt gefaciliteerd door pensioenadviesbureau Montae en De Nederlandsche Bank. Het is een vervolg op eerder onderzoek dat de RUG heeft uitgevoerd over de relatie tussen gedrag aan de bestuurstafel en het functioneren van besturen.

Subgroepen

Hoewel bestuurders van pensioenfondsen worden geacht alle belangen evenwichtig te behartigen, hebben de vertegenwoordigers van werkgevers en werknemers van nature deels tegengestelde belangen. Binnen het bestuur kunnen daardoor subgroepen ontstaan. Het onderzoek toont aan dat demografische verschillen tussen pensioenfondsbestuurders deze subgroepen versterken en leiden tot competitieve vormen van conflicthantering binnen pensioenfondsbesturen. Naarmate de subgroepen homogener van samenstelling zijn en de verschillen tussen subgroepen groter, wordt hun profiel sterker en worden de tegenstellingen verscherpt. Bijvoorbeeld als de werkgevers allemaal mannen van 55+ zijn en de werknemers allemaal vrouwen van rond de 30.

Negatieve kant van diversiteit

Van de onderzochte fondsbesturen bleek de gemiddelde leeftijd van de bestuurders 54 jaar te zijn. Gemiddeld bestaat een bestuur uit zeven leden, van wie slechts negen procent vrouw is. Besturen die relatief meer vrouwen tellen, zijn over het algemeen diverser van samenstelling. Ook is de gemiddelde leeftijd van vrouwen lager. ‘In die zin kan diversiteit, die binnen organisaties doorgaans wordt gezien als een positieve factor voor goed functionerende teams, dus ook een negatieve kant hebben,’ zegt Dennis Veltrop, onderzoeker bij de Faculteit Economie en Bedrijfskunde van de RUG. ‘Dit is het gevolg van een fundamenteel gedragsmatig proces, dat wordt aangeduid als “sociale categorisatie”. Er ontstaan subgroepen als gevolg van demografische verschillen.’

Conflictoplossing

In het onderzoek is bijzondere aandacht besteed aan de wijze waarop besturen conflicten oplossen. Daarbij worden twee stijlen onderscheiden: de ‘competitieve stijl’, die vooral gericht is op het laten prevaleren van het eigen belang, en ‘de coöperatieve stijl’, die gericht is op een oplossing die recht doet aan alle belangen. Hoe sterker het gevoel van subgroepen leeft binnen een bestuur, hoe eerder men zal kiezen voor de competitieve stijl. Een belangrijke conclusie was dat een grote mate van zelfreflectie binnen een bestuur aantoonbaar de tegenstellingen tussen de verschillende subgroepen verzacht en zo de keuze voor de coöperatieve stijl voor het oplossen van conflicten bevordert.

Governance

Sanders Baars, partner van Montae, vindt dit een waardevolle observatie voor de dagelijkse pensioenpraktijk. ‘Er is op het ogenblik veel aandacht voor het wetsvoorstel van minister Henk Kamp van Sociale Zaken en Werkgelegenheid om het pensioenfondsbestuur te versterken. Je ziet overal dat fondsen bezig zijn met de inrichting van hun governance-structuur. Dit onderzoek is daarop een waardevolle aanvulling in de zin dat het onderstreept hoe belangrijk het is dat besturen aandacht besteden aan de verbintenis tussen de keuze voor het governance-model en de samenstelling en het functioneren van het bestuur.’

Noot voor de pers

• Contact: Dennis Veltrop (RUG), tel. 050-363 7238 of d.veltrop rug.nl / Sander Baars (Montae), tel. 070-30 42 900 of sander.baars montae.nl.
• De volledige publicatie “SOM Research Report 12001 – A Tale of Two Factions” is te downloaden via www.rug.nl/som/publications/boeken en www.montae.nl.