Het seksueel nationalisme van Ben Knapen

Grote woorden over seksuele rechten hebben een sterk symbolische waarde. In de seculiere natiestaat is seks de nieuwe religie geworden, betoogde historica Joan Scott. In Nederland hebben we in de afgelopen tien jaar gezien hoe seksualiteit een belangrijk symbool werd in debatten over integratie en multiculturalisme. In een betoog over seksueel nationalisme in Nederland, stellen Paul Mepschen en Laurens Buijs, dat homo en vrouwenrechten bronnen van een nationaal zelfbewustzijn zijn geworden. De recente ban op boerka’s is een voorbeeld van dergelijke symboolpolitiek, dat toch op een breed draagvlak kon rekenen in de Tweede Kamer.

Een ander voorbeeld is de verontwaardiging waarmee het pauselijke standpunt over condoomgebruik in Nederland wordt besproken en Afrikanen worden voorgesteld als willoze slachtoffers van de katholieke kerk. ‘Wij’ Nederlanders hebben die beperkende religie echter allang van ons afgeschud, is de boodschap die tegelijkertijd wordt gegeven. Seksueel liberalisme wordt zo, als belangrijke tegenhanger van religieus conservatisme, een krachtig symbool van de Nederlandse identiteit.

Moedernacht

Laten we eens met deze bril kijken naar de woorden van Ben Knapen tijdens Moedernacht. Wat is het bijzondere dat Nederland te bieden heeft aan ontwikkelingslanden? Onze open manier van communiceren, aldus de staatsecretaris. Want juist daarmee kunnen we deze taboes beter bespreekbaar maken in ontwikkelingslanden.

Denkend aan de seksuele voorlichtingsborden die ik in Oeganda op elke straathoek zag, vind ik het een vreemde gedachte. Geen land waarin seksualiteit zoveel besproken is, tot in de politieke arena aan toe. Want ook Oeganda kent seksueel nationalisme. Volgens first lady Janet Museveni is seksuele onthouding essentieel voor jongeren die gezonde volwassenen en goede burgers willen worden. Maakt dat seksualiteit een taboe?

Het lijkt me eerder dat deze visie op seksualiteit en jongeren tegengesteld is aan die waarop de Nederlandse aanpak van seksuele voorlichting is gebaseerd. Dat die Nederlandse aanpak succesvol is gebleken in het beperken van tienerzwangerschappen, abortus en Soa’s is hier minder relevant. De vraag is of het de staatssecretaris in zijn toespraak daadwerkelijk te doen was om het doorbreken van seksuele taboes? Ik denk het niet. Praten over seksuele rechten is sexy geworden. En volgens mij zien we hier dan ook een voorbeeld van seksueel nationalisme in het Nederlands ontwikkelingsbeleid.

Grote woorden

Welke betekenis hebben de grote woorden tijdens media evenementen in Nederland, als ze niet verder gaan dan het bevestigen van stereotype beelden over seksualiteit, religie en cultuur? Het verbeteren van seksuele rechten in ontwikkelingslanden zou juist moeten gaan over de praktijk. Over dat wat jongeren, vrouwen en mannen tegenkomen wanneer ze hun seksualiteit vorm geven in de context van armoede, HIV/aids en gebrekkige voorzieningen.

Maar ook over dat seks niet rationeel is. Het heeft met liefde te maken, met romantische idealen en lichamelijke verlangens. Het is niet altijd een rationele beslissing om seks te hebben. Dat is in Oeganda niet anders dan in Nederland. Wat wel anders is, is dat onbeschermde seks risicovoller is in een samenleving waar veel mensen met HIV zijn besmet. Ook niet onbelangrijk is de rol die religieuze organisaties spelen in onderwijs, gezondheidszorg en daarmee ook in de seksuele voorlichting. Natuurlijk zijn er in Oeganda en andere ontwikkelingslanden voldoende culturele en religieuze redenen aan te wijzen waarom voorlichters, leraren en ouders het moeilijk vinden om met jongeren te praten over seks. Verander je daar iets aan via open en directe communicatie naar Nederlands model?

Respect

Voor het verbeteren van seksuele rechten in ontwikkelingslanden zijn geen grote woorden nodig. Natuurlijk, een prioriteit is het pas als dat ook in budget wordt vertaald. Maar met geld alleen kom je er niet. Wat wel nodig is? Dat het praten over seksuele rechten daar plaats vindt, waar we die rechten willen verbeteren. Daarin is ook ruimte voor ‘Nederlandse’ opvattingen. Ontwikkelingssamenwerking is nou eenmaal niet vrij van waarden en belangen.

Maar het ‘Nederlands eigenbelang’ in de seksuele en reproductieve rechten agenda moet worden erkend. Dan kunnen we ophouden met dominee en koopman te zijn en in openheid bespreken wat voor ons intiem of heilig is. Respect is dan het sleutelwoord. In het verbeteren van seksuele rechten gaat het namelijk niet om ‘sexy’ uitspraken, maar om de praktijk en daarin moet iedereen met ‘de billen bloot’!

(c) http://www.viceversaonline.nl