Geschiedenis KNAW weerspiegelt de positie van de wetenschap in Nederland

Deze week verschijnt ‘De Stem van de Wetenschap’, het tweede deel van de geschiedenis van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW), geschreven door de Groningse historicus prof. dr. Klaas van Berkel. Een boek dat niet alleen gaat over de KNAW in de moderne tijd, maar ook over positie van de wetenschap in de Nederlandse maatschappij. ‘We leven in een kennissamenleving, je zou dus verwachten dat er heel veel onderzoek loopt naar de recente geschiedenis van onze wetenschap. Maar dat is niet geval, een groot gemis,’ zegt de auteur.

De KNAW werd opgericht in 1808 als adviesorgaan van de regering, een taak die de Akademie nog steeds vervult. Als forum, geweten en stem van de wetenschap bevordert de KNAW - gevestigd in het Trippenhuis, een historisch pand in hartje Amsterdam - de kwaliteit en belangen van de wetenschap.

Geen brave instituutsgeschiedenis

In 2008 vierde de KNAW haar tweede eeuwfeest. Bij die gelegenheid verscheen het eerste deel van de geschiedenis, dat handelt over de periode tot 1914. In zijn nieuwe boek over de KNAW beschrijft Van Berkel de periode na 1914 daarna. Het is geen strikt gedenkboek geworden. ‘Ik wilde geen brave instituutsgeschiedenis schrijven, maar heb de ruimte genomen om daar waar ik dat nodig vond een kritische noot te kraken.’

Veelzijdig onderzoeksbedrijf

In het boek verdedigt Van Berkel de stelling dat de huidige KNAW alleen nog maar in naam een academie is. De oorspronkelijke opzet, een klassiek genootschap waarin de meest geleerde dames en heren van het land het voor het zeggen hebben, is verleden tijd. De KNAW van nu beheert achttien instituten waaronder het bekende Meertens Instituut en de Fryske Akademy. Het is een veelzijdig onderzoeksbedrijf geworden met een bestuur dat, aldus Van Berkel, weliswaar probeert om de belangen van de moderne wetenschap zo efficiënt mogelijk te behartigen, maar daarbij de mening van de leden niet altijd diepgaand raadpleegt.

Moeizame relatie

Naast de recente geschiedenis van de KNAW schetst Van Berkel in het boek de verhouding die Nederland heeft met de wetenschap. Dat is altijd al een wat moeizame relatie geweest. ‘Weten om het weten is hier nooit in tel geweest,’ stelt Van Berkel, ‘en voor wetenschap als middel om maatschappelijke problemen op te lossen, tastte men zelden diep genoeg in de buidel. Toch doet ons land het onverminderd goed op de internationale ranglijsten.’

Essentie

Een thema in het boek is dan ook de vraag wat de geschiedenis van de KNAW laat zien van die tweeslachtige houding waarmee in Nederland de wetenschap tegemoet wordt getreden. Van Berkel: ‘Een nette reconstructie van de feitelijke geschiedenis was natuurlijk een belangrijk doel. Maar voor mij schuilt de essentie van dit boek in de minstens zo belangrijke vraag wat de staat van de Akademie zegt over de staat van de wetenschap in Nederland.’

Noot voor de pers

Meer informatie: prof. dr. Klaas van Berkel, tel. 050-363 6003, e-mail: k.van.berkel rug.nl

‘De stem van de wetenschap. De geschiedenis van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, 1914-2008’. Uitgeverij Bert Bakker, € 49,95