Een ketterse arts voor de heksen. Jan Wier (1515-1588)
Promotie: mw. V.M. Hoorens, 13.15 uur, Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen
Proefschrift: Een ketterse arts voor de heksen. Jan Wier (1515-1588)
Promotor(s): prof.dr. J.W. Renders, prof.dr. C.G. Santing
Faculteit: Letteren
Biografie van Jan Wier, niet-begrepen tegenstander heksenvervolgingen
De arts Jan Wier (1515-1588) staat bekend als vroege tegenstander van de heksenvervolging. Vera Hoorens, hoogleraar sociale psychologie in Leuven, toont in haar (tweede) proefschrift aan dat Wier weliswaar een bijzonder invloedrijke tegenstander van de heksenvervolging was, maar dat het bestrijden daarvan niet zijn hoofddoel was. Met zijn boeken wilde hij vooral kritiek leveren op de rooms-katholieke kerk. Hij gebruikte de heksenvervolging als middel daartoe, zoals Luther de handel in aflaten gebruikte om kritiek te leveren op de kerk. Wier werd volgens Hoorens echter het slachtoffer van zijn eigen succes, waardoor de ware strekking van zijn werk verloren ging.
In zijn boeken De praestigiis daemonum (Over duivelse begoochelingen) en De lamiis (Over de heksen) weerlegde Wier dat vrouwen een verbond sloten met de duivel en met hun tovermacht anderen kwelden. Heksenprocessen achtte hij onrechtmatig omdat ze niet-bestaande misdrijven betroffen en omdat verdachten gefolterd en vernederd werden. Anders dan veel tijdgenoten onderscheidde hij heksen van ketters, al noemde hij de doodstraf voor beide groepen onaanvaardbaar.
Volgens Hoorens is Wier het slachtoffer geworden van zijn eigen succes. Nadat talloze voor- en tegenstanders van de heksenvervolging zijn argumenten overnamen of bespraken, vaak zonder bronvermelding, werden zijn opvattingen over de heksen gemeengoed, zonder dat zijn naam daar nadrukkelijk aan verbonden was. Bovendien is er door de plotselinge toename van de heksenvervolging nadat hij zijn hoofdwerk gepubliceerd had en door het feit dat ook protestantse heersers heksen gingen vervolgen en protestantse auteurs tegen de heksen gingen schrijven, een misverstand over de betekenis van zijn werk. Hierdoor is de antikatholieke strekking ervan verloren gegaan.
Wier heeft tevens bijgedragen aan de hervorming van de rechtspraak, met meer aandacht voor de geestelijke vermogens van verdachten, voor een correcte inzet van de voorhechtenis en voor een menswaardige bejegening van gevangenen. Hij was echter niet de kampioen avant-la-lettre van de mensenrechten waarvoor hij wel eens is gehouden. Zo was hij niet tegen de doodstraf, maar wilde hij alleen dat heksen die niet opgelegd kregen. Omdat hij sommige heksen geestesziek noemde en principes uiteenzette die in de psychopathologie nog altijd aanvaard worden (zoals de rol van eenzaamheid en druggebruik bij geestesstoornissen, de aanstekelijkheid van afwijkend gedrag en de notie ontoerekeningsvatbaarheid) geldt Wier ook als een grondlegger van de psychiatrie. Critici menen echter dat hij ten onrechte doorgaat voor een boegbeeld van de psychiatrie. Volgens Hoorens is Wier dat dus wel degelijk.
Prof.dr. Vera Hoorens (Wevelgem, 1963) studeerde psychologie aan de Katholieke Universiteit Leuven. Ze verrichtte haar onderzoek als promovenda bij het Biografie Instituut, Faculteit der Letteren . Hoorens werkt als hoogleraar sociale psychologie aan de Katholieke Universiteit Leuven. Een handelseditie van het proefschrift verschijnt op 6 juni bij uitgeverij Prometheus, Amsterdam.
Laatst gewijzigd: | 13 maart 2020 01:12 |
Meer nieuws
-
05 februari 2025
Doodsoorzaken ontrafeld: van doktersbriefje naar dataset
De belangrijkste doodsoorzaak in het afgelopen jaar was dementie (*) Maar hoe zat dat in de negentiende en begin twintigste eeuw? Onderzoekers aan de Radboud Universiteit, de Rijksuniversiteit Groningen en Universiteit Leiden startten een project om...
-
03 februari 2025
Friese taal wordt beter doorgegeven dan het Nedersaksisch
Het is beter gesteld met het Fries dan met het Nedersaksisch. Friezen gebruiken de taal vaker thuis en geven deze beter door dan bewoners in het Nedersaksisch taalgebied. Ook vermengt het Fries minder met het Nederlands dan het Nedersaksisch.
-
30 januari 2025
RUG-onderzoek naar extremisme in IJsselland
Hoewel extremisme in IJsselland een beperkt fenomeen is, moet het vanwege het dynamische en veelzijdige karakter en recente maatschappelijke ontwikkelingen serieus worden genomen door bestuurders en professionals. Dat concludeert een...