Biografie verzetsman en eerste Hoge Commissaris voor Vluchtelingen VN, Van Heuven Goedhart

De relatief onbekende verzetsman, journalist en politicus Gerrit Jan van Heuven Goedhart (1901-1956) heeft een on-Nederlands grote rol gespeeld in de internationale politiek. Dat blijkt uit de biografie ‘Riemen om de kin’ waarop de historicus Jeroen Corduwener op 28 februari 2011 promoveert aan de Rijksuniversiteit Groningen. Van Heuven Goedhart, de eerste Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de VN, komt erin naar voren als een eigenzinnige man die in alle rollen waarin hij terecht kwam dezelfde strijd voerde tegen onverdraagzaamheid.   

Van redacteur en verzetsman...

Gerrit Jan van Heuven Goedhart begon zijn loopbaan als journalist. Eerst als hoofdredacteur bij De Telegraaf, en toen hij daar werd ontslagen, vanaf 1933 bij het Utrechtsch Nieuwsblad. Dat werd onder zijn leiding een spreekbuis tegen het nationaalsocialisme, zowel in Duitsland als in Nederland. Toen al nam hij het op voor Joodse vluchtelingen. Tijdens de Duitse bezetting ging hij het verzet in, onder meer als redactiechef van het illegale Parool.  

... tot minister en Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen

In 1944 vluchtte Van Heuven Goedhart naar Londen, waar hij minister van Justitie werd in het oorlogskabinet. Maar omdat hij gekant was tegen een Bijltjesdag in het bevrijde zuiden moest hij opstappen. Na de oorlog werd hij weer hoofdredacteur van Het Parool, waar hij onder meer pleitte voor een onafhankelijk Indonesië. In 1951 werd hij de eerste Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de Verenigde Naties en bleef dat tot aan zijn vroege dood, in 1956. Begonnen op een achterafkantoortje in Genève en een miniem budget, heeft hij in die vijf jaar zijn functie een groot gewicht weten te geven met twaalf kantoren over de hele wereld en de zorg over twee miljoen vluchtelingen. Dat werd in 1954 beloond met de Nobelprijs voor de Vrede voor zijn organisatie. 

Eigenzinnig

Hoewel Nederland met bijvoorbeeld Ruud Lubbers, Jan Pronk en Max van der Stoel wel vaker vertegenwoordigers heeft gehad in de internationale politiek, zijn dat toch eerder uitzonderingen gebleven, zegt biograaf Corduwener: ‘Nederlanders houden niet zo van internationale politiek en Van Heuven Goedhart bevindt zich in een select gezelschap. Het heeft er bij hem altijd ingezeten. Hij was in zijn studietijd een fervent aanhanger van de internationale ideeën van Hugo de Groot en al in de oorlog pleitte hij voor een verenigd Europa. Zijn internationale carrière was het gevolg van zijn behoefte een rol te spelen in het openbaar bestuur.’ Van Heuven Goedhart was daarbij altijd eigenzinnig. Hij nam in de loop van zijn leven steeds opnieuw dwarse standpunten in, getuige bijvoorbeeld zijn verzet tegen een Bijltjesdag in 1944, wat hem politiek de kop kostte. Hij trok altijd partij voor mensen die in de verdrukking dreigden te komen. 

Actueel

Opmerkelijk genoeg was er nog maar weinig over Van Heuven Goedhart bekend, zeker uit de periode voor 1940. Corduwener heeft bijna al het materiaal voor zijn biografie moeten opdelven in internationale archieven en bij zijn nog levende dochters. Hij vindt hernieuwde aandacht voor deze bijna vergeten Nederlander meer dan verdiend: ‘Zijn strijd voor tolerantie is ook nu weer actueel. Vreemdelingenhaat, het vervolgen van minderheden, vluchtelingenweerzin, het zijn thema's die dragend zijn in de biografie en die van alle tijden zijn, maar vooral ook van vandaag.’ 

Eerste exemplaar voor Ruud Lubbers

Het is dan ook niet voor niets dat oud-premier Ruud Lubbers, ook oud-Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen, dinsdag 1 maart het eerste exemplaar van de biografie in het Anne Frankhuis in Amsterdam in ontvangst neemt. Aansluitend is er een discussie over de drijfveren van Van Heuven Goedhart, met onder anderen directeur Eduard Nazarski van Amnesty International en oud-minister voor Ontwikkelingssamenwerking Jan Pronk. 

Curriculum vitae

Jeroen Corduwener (1956) is afgestudeerd docent geschiedenis en heeft les gegeven aan de School voor Journalistiek in Utrecht. Sinds begin jaren negentig is hij vooral actief als journalist in Afrika. Momenteel is hij werkzaam voor de Amerikaanse mediaorganisatie Internews in Centraal Afrikaanse Republiek waar hij radiojournalisten opleidt. Corduwener promoveert 28 februari 2011 aan de Faculteit der Letteren van de RUG. Promotor is prof.dr. J.W. Renders. De titel van het proefschrift luidt ‘Riemen om de kin’. Het boek verschijnt bij Uitgeverij Prometheus/Bert Bakker.

Meer informatie

- Jeroen Corduwener, corduwener home.nl, jcorduwener@internews.org

- Uitgeverij Prometheus/Bert Bakker