Prof.mr.dr. Fokko Oldenhuis: 'Uitspraak Raad van State over "Jezus redt" is geen aanval op de joods-christelijke waarden'

Boer Joop van Ooijen is een christen. Hij wil die boodschap van de daken schreeuwen. Dat doet hij niet in woorden, maar met witgeschilderde dakpannen, die scherp contrasteren tegen de overige grijze pannen in dat boerenland. B&W van Giessenlanden pikten dat niet. Zij floten de boer terug met een beroep op de Woningwet. Heftige discussie volgde, maar volgens hoogleraar Religie en Recht Fokko Oldenhuis hadden B&W het recht aan hun kant.

B&W beriepen zich bij het verbod op de door de gemeenteraad vastgestelde welstandsnota. Die geeft B&W een handvat om op te treden tegen eigenaren van panden die de boel bijvoorbeeld laten verpauperen of anderszins grove inbreuk maken op wat gebruikelijk is. Langs die weg kan worden opgetreden tegen een eigenaar die zijn pand in afschuwelijke kleuren schildert. Ook kan paal en perk worden gesteld aan al te opdringerige reclames.

De welstandscommissie stelde zich op het standpunt dat de witte pannen extreem contrasteren in de omgeving, waar alleen ‘matte keramische dakpannen in hun natuurlijke, traditionele kleurstelling (donkere grijsstinten)’ het landschap sierden. De boer wist dus dat wat hij deed ongebruikelijk was en kon op z’n minst een reactie van overheidszijde verwachten.

Steekspel

In het daarop volgend juridisch steekspel verschanste Van Ooijen zich achter de klassieke grondrechten. Het is immers algemeen bekend dat de lagere overheid niet zo maar die grondrechten kan inperken. Anno 2010 is de afloop daarvan niet op voorhand voorspelbaar. Zo ook in deze slepende kwestie.

De Raad van State stelde de gemeente echter in het gelijk. Binnen zes weken dienen de witgeschilderde pannen vervangen te zijn door pannen met een grijzere tint. Een uitspraak die heftige, uiteenlopende reacties uitlokte en tot redactionele commentaren in landelijke dagbladen leidde.

De uitspraak wakkert het sluimerend conflict over de achterstelling van de joods-christelijke waarden in vergelijking met de Islamitische waarden opnieuw aan: waarom ‘Jezus redt’ van het dak verwijderen, terwijl even verderop moskeeën het straatbeeld ontsieren en boerka’s op straat moeten worden geduld. Een SGP wordt 80 jaar na haar ontstaan gedwongen om tegen haar christelijke principes vrouwen op de lijst te plaatsen en een christen-tramconducteur moet zich tijdens zijn werk van zijn kruisje ontdoen, terwijl een hoofddoek in de kleuren van het GVB-uniform wordt toegestaan.

Grondrechten

Hoogleraar Religie en Recht Fokko Oldenhuis meent echter dat de uitspraak van de Raad van State evenwichtig en glashelder is en niets van doen heeft met een bewuste achterstelling van joods-christelijke waarden. De huidige maatschappij is in hoge mate verjuridiseerd, zegt hij. Dat heeft in een multireligieuze samenleving tot gevolg dat burgers, en dus ook gelovige burgers - christenen en islamieten -, zich al heel snel beroepen op grondrechten, in het bijzonder het grondrecht van de vrijheid van godsdienst.

Oldenhuis: 'Daarbij verliezen zij uit het oog dat genoemd grondrecht oorspronkelijk bedoeld was om ervoor te zorgen dat de burger in volstrekte vrijheid zijn of haar religie kan kiezen zonder bemoeienis van de overheid. En vanuit dat grondprincipe gedacht, wordt van Ooijen wat betreft zijn geloofskeuze geen strobreed in de weg gelegd.'

Zodra iemand zich in bepaalde hoedanigheid binnen het publieke domein beweegt, wordt zijn gedrag naar andere maatstaven gemeten. Als iemand een auto bestuurt, eist de samenleving dat hij een autogordel draagt, ongeacht of de bestuurder zich op de openbare weg in Gods hand weet. Zo is ook in Staphorst en in Spakenburg een helm verplicht als men in klederdracht een bromfiets bestuurt. Evenzo, aldus Oldenhuis, zal de eigenaar van een boerderij de Woningwet op zijn pad vinden als hij de stenen te fel laat spreken.

De Raad van State oordeelt expliciet dat het in het onderhavige geval juist niet gaat om de inhoud van de boodschap. Ook het feit dat andere inwoners zich niet ergerden, speelt volgens de Raad geen beslissende rol. Het gaat om beleid dat door de gemeentelijke overheid zelf wordt gemaakt. Een boodschap in dakpanletters met als tekst ‘Stop de islam’, zou eenzelfde lot treffen. Het gaat hier dus niet om achterstelling van de ene religie ten opzichte van de andere.

Omgeving

Wel is de context van de omgeving mede bepalend. 'Jezus redt' als NEON-reclame in het hartje van Amsterdam of een NEON-spot in het centrum van Groningen met als opschrift 'God zoekt u', zou zich volgens Oldenhuis kunnen handhaven naast een schreeuwend billboard waarop dames in naveltruitjes reclame maken voor borstvergroting.

Oldenhuis onderkent dat over het feitelijke oordeel van de welstandcommissie uiteraard valt te twisten. 'Als hij de pannen op bescheidener wijze had laten spreken was er niets aan de hand geweest. Ook in hoedanigheid van eigenaar van een pand hoeft de religieuze boodschap niet te verdampen, als de boer maar bereid was geweest de boodschap te dempen.'

Van Ooijen heeft inmiddels aangegeven dat hij naar het Europese Hof stapt, maar Oldenhuis denkt dat hij daar geen schijn van kans heeft. 'Als het druk is in de bus moet je een beetje inschikkelijker zijn. Binnen het publieke domein is het wat betreft religies een stuk drukker geworden in Nederland. We zullen bereid moeten zijn de scherpe randen van persoonlijke standpunten een beetje bij te vijlen zodra we ons binnen het publieke domein bewegen. Daarbij bestaat er geen onderscheid tussen de jood, de christen, de islamiet of de atheist.'

Curriculum Vitae

Fokko T. Oldenhuis (Delfzijl, 1950) is sinds 2005 bijzonder hoogleraar Religie en Recht bij de Faculteit Rechtsgeleerdheid en de Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap. Hij is verbonden aan de vakgroep Privaatrecht en Notarieel Recht van de RUG. Daarnaast is hij sinds 1993 raadsheer-plaatsvervanger in het Gerechtshof te Arnhem. Naast publicaties over religie en recht heeft Oldenhuis vele werken geschreven over aansprakelijkheidsrecht en huurrecht.

Contact: prof.mr.dr. F.T.Oldenhuis