Sterven voor Allah kan een vorm van zelfbeschikking zijn

De ’vrijheidstrein’ rijdt dezer dagen door Nederland. Tussen Groningen en Assen woedde een filosofisch debat over zelfbeschikking.

Donderdagavond, zestien minuten over zes. Op station Groningen klinkt het fluitsignaal voor het vertrek van de trein naar Assen. Voor de gelegenheid is die omgedoopt tot ’vrijheidstrein’: al rijdend debatteren Mient Jan Faber (VU-hoogleraar ’Human security in war situations’) en Marjo Buitelaar (hoofddocente ’Moderne islam’ aan de Rijksuniversiteit Groningen) met studenten over vrijheid.

Dit speed-filosoferen in de trein is een ’gezellig experiment’, zegt Faber. „Iedereen weet wanneer het debat eindigt en niemand hoeft zich rot te voelen dat hij het laatste woord niet krijgt.” Zo’n 15 studenten waren bereid om samen met Faber en Buitelaar het experiment te ondergaan.

Studente Masooma Yousufzai (23) is in de trein gestapt „omdat je voor een goed debat kritische studenten nodig hebt.”

Bij vertrek uit Groningen werd ’vrijheid’ onderverdeeld in een positieve en een negatieve variant. „Negatieve vrijheid betekent dat je niet beperkt wordt”, zegt Buitelaar. „Positieve vrijheid is de vrijheid om jezelf te verwezenlijken.”

Faber: „Wij vertalen vrijheid naar het individu. Maar in veel culturen is het gekoppeld aan de groep waar mensen deel van uitmaken.” Buitelaar vult aan: „Het verlangen naar een vrije wil is ons cultureel opgelegd. We mogen er niet vanuit gaan dat vrijheid voor iedereen hetzelfde betekent.”

Als onderzoeker interviewde Buitelaar eens een allochtone vrouw die zei: ’Ik kom beter tot mijn recht in een collectief en ben bereid daarvoor mij individuele vrijheden op te geven’. In de islam, zegt Buitelaar, kan zelfverwezenlijking betekenen dat je jezelf overlevert aan Allah.

Faber gaat nog een stap verder. Zijn ervaringen in de Palestijnse gebieden hebben hem geleerd dat bij de totale afwezigheid van vrijheid zelfmoordaanslagen een uiting kunnen zijn van vrijheid. Faber sprak eens met sjeik Ahmed Yassin, oprichter van de Palestijnse verzetsbeweging Hamas. Die zei: ’Gaza is een begraafplaats. Het is geen plek waar je kunt leven. Wij zijn de doden die feestvieren als een van ons op de enige overgebleven manier over zicchzelf heeft beschikt.’ Sterven voor Allah, zegt Faber, kan dus blijkbaar een vorm van zelfverwezenlijking zijn.

Een student in de trein vraagt: „Als het concept vrijheid per cultuur een andere invulling krijgt, hebben we dan nog het recht om anderen te helpen?” Marjo Buitelaar wil niet ’een zuiver relativistisch standpunt’ inne nemen, zegt ze. „Vrijheid is iets dat per cultuur verschilt, maar mensen moeten meerdere mogelijkheden hebben om uit te kiezen. Ik vind het een collectieve verantwoordelijkheid om te zorgen dat mensen opties hebben.”

© Trouw 2010