Provinciale Hogeschool 1614-1815

In 1614 wordt de Groningse universiteit door de Staten van het gewest Groningen en Ommelanden opgericht en op 23 augustus vindt de opening plaats. De nieuwe universiteit wordt na een verbouwing gehuisvest in het leegstaande Menolda- en Sywenconvent aan de noordzijde van de Broerstraat. Hier bevinden zich de collegezalen, de senaatskamer en de woningen van de hoogleraren.

De aula wordt ondergebracht in de kerk van het minderbroederklooster aan de overkant van de straat, evenals de universiteitsbibliotheek en het anatomisch theater. Het binnenhof van het voormalige klooster wordt academische begraafplaats.  

In de 'Stichtingsakte van de Groningse universiteit' die de Staten van Groningen en Ommelanden op 14 juli 1614 uitvaardigden, onderstreepten de bestuurders het belang en nut van goed onderwijs voor goed en wijs bestuur. Ubbo Emmius (1547-1626), die de eerste rector van de universiteit zou worden, heeft de tekst zeer waarschijnlijk geschreven. Hij noemde de akte het 'Eeuwig geldend edict'. Hier spreekt hij in de tekst over de stad Groningen als een plaats 'die we kunnen beschouwen als van nature bestemd tot woonplaats van de Muzen. Want de bekoorlijke ligging ervan is vermaard, de lucht zuiver en heilzaam, de voedselvoorziening van elk soort overvloedig en gemakkelijk en er is een groete rijkdom aan gerieflijke gastverblijven en andere zaken die daarop betrekking hebben.'

Zie ook de volledige versie van de vertaalde 'Stichtingsakte van de Groningse universiteit'.

Van het plakkaat met de aankondiging van de oprichting van de Groninger academie werden zevenhonderd exemplaren gedrukt, die verspreid werden in alle grote steden van de Republiek der Nederlanden en ver daarbuiten om studenten te werven.

De universiteit start met zes hoogleraren voor de faculteiten theologie, rechten, geneeskunde en de vrije kunsten. Voor het eerste studiejaar schrijven zich 82 studenten in, waaronder dertig buitenlanders.

De universiteit probeerde toen al buitenlandse studenten te lokken, bijvoorbeeld door het uitreiken van beurzen. Op die manier ging Groningen de strijd aan met concurrerende calvinistische universiteiten in Leiden, Franeker, Utrecht en Harderwijk. De universiteiten in de Republiek deden daarnaast hun best om studenten te trekken met de beroemdste professoren en troefden elkaar af door deze geleerden hoge bedragen te bieden. Affiches met de collegeroosters van de verschillende professoren werden op allerlei plaatsen in binnen- en buitenland aangeplakt om studenten te lokken.

Aan het einde van de zeventiende eeuw en het begin van de achttiende eeuw had de Groningse universiteit het moeilijk. Het aantal inschrijvingen van nieuwe studenten liep terug als gevolg van de oorlogen waarin de Republiek aan het einde van de zeventiende eeuw verwikkeld was. Daarnaast had de universiteit het moeilijk door lokale bestuursperikelen. De verhouding tussen de Stad en de Ommelanden in de Statenvergadering van Groningen was al een aantal jaren slecht door ruzies over het stapelrecht. Volgens dit stapelrecht moesten alle goederen uit het omringende land verhandeld worden in de stad Groningen. De Ommelanden voelden zich hierdoor benadeeld en werkten de Stad in bestuurlijke zaken daarom regelmatig tegen. Zodoende weigerden ze bijvoorbeeld hun medewerking aan voorstellen van de Stad tot benoeming van hoogleraren. Voor de universiteit betekende dit dat in de jaren 1704-1714 geen enkele nieuwe hoogleraar werd benoemd, met als gevolg dat drie van de vijf hooglaarposities vacant bleven. In 1717 kwam er gelukkig een einde aan de strijd in de Staten en werden de openstaande plaatsen ingevuld. Ook het aantal studenten groeide toen weer langzaam.

Als gevolg van de Franse inlijving van de Nederlanden komt de Groningse universiteit, evenals de Leidse, onder Frans gezag en wordt in 1812 onderdeel van de Keizerlijke Universiteit te Parijs. Daarmee kwam Groningen goed weg. Eigenlijk wilde het Franse bestuur maar één universiteit in Nederland handhaven, en dat zou Leiden zijn. Een Franse inspectiecommissie was echter gecharmeerd van de stad en concludeerde dat de afstand van Leiden naar het noorden wel erg groot was. In het Universiteitsmuseum herinnert een pedelstaf aan deze periode.