Deel 2: Een tweede eerste prijs en een proefschrift

Nadat Frits Zernike in 1908 een erepenning wint bij een prijsvraag in Groningen, lonkt het succes voor de jonge Frits. In 1912 wint hij wederom een prijs, uitgeschreven door de ‘Hollandschen Maatschappij der Wetenschappen’. Als prijs mag Zernike kiezen: een geldbedrag van 150 gulden (nu zo’n 1700 euro) of een gouden medaille. In onze collectie zit een groot aantal medailles van Zernike, de medaille van deze prijsvraag ontbreekt echter. We nemen derhalve voor het gemak maar aan dat hij koos voor het geldbedrag.

Voor de prijsvraag lost Zernike een vraagstuk op over opalescentie. Opalescentie is een verschijnsel dat met de breking van het licht te maken heeft. Je kunt het bijvoorbeeld zien wanneer je een druppel melk mengt in een glas water. Wanneer je vervolgens op een bepaalde manier door het glas kijkt, zie je een blauwachtige gloed: het licht wordt gebroken door de rondzwevende melkmoleculen.

Kritische opalescentie gebeurt in een vloeistof, of in een mengsel van vloeistoffen, onder hoge druk. De temperatuur ligt vlakbij de overgang van vloeistof naar damp (net niet het kookpunt). De moleculen zijn dan als het ware aan het zoeken welke vorm ze moeten aannemen. Ze zijn niet vloeibaar, maar ook niet gasvorming: ze zijn meer een soort mist.

De Maatschappij staat het Zernike niet toe zijn winnende essay in druk uit te geven, want dat mag alleen in een proefschrift. Het gevolg: in 1915 promoveert Frits Zernike cum laude als scheikundige af aan de Universiteit van Amsterdam met een proefschrift getiteld L'opalescence critique, théorie et experiments.