Deel 6: Zernike en de 'unsung heroes'

Frits Zernike stond bekend om zijn oplossingsgerichtheid en handvaardigheid. Veel van zijn proefopstellingen maakte hij zelf. Maar aan zijn kunsten waren soms ook grenzen, onder andere door gebrek aan tijd. Dan kwamen de instrumentmakers van het instituut in beeld. Zij bouwden voor allerlei doeleinden apparatuur: mechanisch, elektrisch en elektronisch, met metaal of als glasblazer. Geen opdracht was onmogelijk.

Zernike’s vaste ‘rechterhand’ was technicus en instrumentmaker J.H. Oosterwijk. Oosterwijk was een mysterieus man. Dat blijkt ook uit het feit dat er maar weinig afbeeldingen zijn waar hij op staat. Op de foto bij dit stukje staat hij als tweede van rechts achteraan, bijna aan het oog onttrokken door een lamp.

Een van de mooiste voorbeelden van de samenwerking tussen Zernike en Oosterwijk is de afgebeelde fotometer. Een instrument om de mate van zwarting op fotografische platen te meten, bij bijvoorbeeld onderzoek aan stralingseffecten. Dit gebeurde eerst door een vergelijking met een lichtbron van bekende sterkte. Dit apparaat maakt het bekijken grotendeels geautomatiseerd.

De fotoplaat beweegt door een motor met tandwielstelsel door een lichtstraal. Door het verschil in zwarting wordt de lichtstraal meer of minder doorgelaten. Dit licht valt op een foto-elektrische cel, waar het wordt omgezet in een spanning. Deze spanning wordt geregistreerd door een spiegelgalvanometer en vervolgens wordt hiermee een grafiek gemaakt op een synchroon met de fotoplaat meedraaiende rol fotografisch papier. Maar, toegegeven, het apparaat zien is geloven! De vele fraaie details en fantastische afwerking zijn een ultiem eerbetoon aan alle onzichtbare medewerkers achter de schermen van de universiteit.