Fascinatie voor serotonine

Jocelien Olivier is gefascineerd door een van de meest invloedrijke neurotransmitters in ons brein: serotonine. Het is van invloed op stemming, slaap, eetlust, sociaal en seksueel gedrag, geheugen en emoties. In haar onderzoek bij GELIFES probeert ze erachter te komen welke rol serotonine speelt bij de ontwikkeling van een mens. Dat doet ze onder andere door te kijken naar het gebruik van antidepressiva tijdens de zwangerschap.

Tekst: Merel Weijer, afdeling Communicatie

Knockout ratten

Als dochter van een professor in de psychofarmacologie is Oliviers enthousiasme en fascinatie voor neurobiologisch onderzoek niet moeilijk te verklaren. Ze ging als meisje een keer mee naar een open dag bij haar vader en bedacht toen: ‘ik wil graag met ratten werken’. En dat is precies wat ze is gaan doen. Ze promoveerde op knockout ratten: ratten waarbij een gen is uitgeschakeld. Voor haar onderzoek is ze afhankelijk van proefdieren. Ze krijgt weleens de vraag of proefdieronderzoek echt nodig is. Dan legt ze eerst uit wat voor onderzoek ze precies doet. Olivier:“We kijken naar het gedrag, maar ook hoe de hersenen zich aanpassen. Uiteraard kunnen we de hersenen van babies er niet uit halen, of manipuleren, om deze zorgvuldig te onderzoeken”. Daarnaast wil ze weten wat de antidepressiva, zonder depressie, voor effect heeft. “Om dit te onderzoeken zouden we gezonde zwangere vrouwen antidepressiva moeten geven. Iedereen vindt dit onethisch. Transparantie over wat we doen is belangrijk. Zonder proefdieren kunnen we dit onderzoek niet uitvoeren.”

Seksuele problemen

Naast het onderzoek naar gebruik van antidepressiva tijdens de zwangerschap doet Olivier ook onderzoek naar seksueel gedrag. “Antidepressiva hebben ook veel invloed op seksueel gedrag. Mensen kunnen last hebben van ongewenste bijwerkingen.” Olivier draait dit probleem in haar onderzoek om. Mensen zonder depressieve klachten die wel seksuele problemen hebben kunnen juist gebaat zijn bij antidepressiva. Bijvoorbeeld bij het probleem van vroegtijdige ejaculatie bij mannen. Als je antidepressiva slikt duurt het veel langer voor je tot een ejaculatie komt. Waar Olivier naar kijkt in haar onderzoek is hoe je dit zo effectief mogelijk kunt inzetten. Antidepressiva moet je langdurig slikken en het duurt even voordat het begint te werken. Niet handig als je het voor seks wilt gebruiken. Dan wil je gewoon een pilletje nemen dat meteen werkt, zonder bijwerkingen. Ze probeert er achter nu te komen welke hersenmechanismen en receptoren in de hersenen precies beïnvloed worden en of ze die specifiek en acuut kan targeten.

Antidepressiva veranderen microbioom

Onderzoek doen is zoeken naar antwoorden maar levert ook veel nieuwe vragen op. Olivier: “Hoe meer je komt te weten hoe meer je er achter komt wat je niet weet”, zegt ze. “Wat ze net ontdekt hebben is dat als moeders antidepressiva slikken hun microbioom verandert. Studies in ander onderzoek hebben aangetoond dat het microbioom ook de ontwikkeling van het brein van de nakomelingen beïnvloedt.” Hoe dat precies werkt en wat er precies gebeurt wil Olivier nu gaan onderzoeken. “Je wilt alle wegen van veranderde ontwikkeling bij nakomelingen bekijken. Hoe gaan ze zich anders gedragen? Worden ze misschien ergens gevoeliger voor of zijn ze misschien juist ergens beter tegen beschermd?”

Wel of niet slikken tijdens zwangerschap?

Olivier kiest haar woorden zorgvuldig op de vraag of het nou beter is om wel of niet antidepressiva te slikken tijdens een zwangerschap. Ze is geen arts en is blij dat ze die beslissing niet hoeft te maken. Wat ze wel durft te zeggen is dat ze op basis van literatuur en haar onderzoek ziet dat het niet zo erg is om te slikken. Een zwaar depressieve moeder is misschien wel erger. Er zijn studies die zeggen dat de kans op een kind met autisme groter is, maar recentelijk is gebleken dat het niet aan de antidepressiva ligt maar dat het de depressie van de moeder is die daar aan bijdraagt. “Met de antidepressiva neem je de symptomen weg maar niet de onderliggende mechanismen. Als we dus iets kunnen doen om die depressie te verlichten dan moet je dat ook doen.”

Verschillen tussen jongens en meisjes

Haar terughoudendheid laat ze weer varen als ze verder vertelt over een interessante recente bevinding uit haar onderzoek: dat er grote verschillen zijn in resultaten tussen mannen en vrouwen. Jongetjes van moeders die antidepressiva slikken (bij ratten) laten veel meer effecten zien in sociaal gedrag dan de meisjes. De jongetjes hebben tot de volwassen leeftijd last van problemen terwijl de meisjes dat alleen maar hebben als ze heel jong zijn. “Zelfde moeder, zelfde opvoeding en toch zie je een groot verschil. Als je daarentegen niet naar het sociaal gedrag maar juist naar angst en depressie achtige verschijnselen kijkt dan zie je juist dat de meisjes daar veel hoger op scoren.”

Ongevraagd advies

Haar enthousiasme voor onderzoek brengt haar ook op andere plekken dan haar laboratorium. Ze is bestuurslid van de Young Academy Groningen (YAG) en sinds kort ook voorzitter van het bestuur van haar instituut. Op beide is ze erg trots. Ook op haar Instituut die met haar gekozen heeft voor iemand die nog een ‘early career researcher’ is, die geen full professor is, en vrouw. Daarnaast vindt ze het heel erg leuk om onderdeel te zijn van de YAG. “Het is interessant om te zien hoe het er op de verschillende faculteiten aan toe gaat, tegen welke problemen jonge onderzoekers aanlopen en om dan ook gevraagd of ongevraagd advies te geven.” Dat ze over 2 jaar weer moet stoppen met de YAG vindt ze dan ook nu al jammer. Haar wereld is er een stuk groter van geworden. “Eerder was ik alleen maar bezig met mijn eigen onderzoek en mijn eigen faculteit en had ik geen idee dat het er bij andere faculteiten heel anders aan toe kon gaan.”

Onderzoek is nooit af

Olivier is blij dat de RUG nu breed wil inzetten op interdisciplinaire projecten bij de Graduate Schools. Dat is iets waar de YAG mee is begonnen en dat heel succesvol is gebleken. Het houdt in dat twee (of meer) disciplines samen 1 promovendus kunnen aanvragen waardoor je een interdisciplinair project krijgt. In haar eigen groep zit een promovendus die Olivier samen met Sonja Pyott van de KNO afdeling van het UMCG begleidt. Samen kijken ze naar wat er gebeurt na gehoorverlies tijdens verschillende stadia van het leven, vanaf de ontwikkeling tot volwassenheid, op sociaal gedrag en cognitie. En vooral, hoe de hersenen zich aanpassen. Steeds nieuwe wegen inslaan en verbindingen zoeken dat is wat haar zo enthousiast maakt over haar werk. “Het is nooit af”.