De ‘Lutherbijbel’ van Groningen (1527)

Eén van de beroemdste boeken uit onze Bijzondere Collecties is de zogenaamde ‘Lutherbijbel’. Deze naam is echter enigszins misleidend. Het betreft een exemplaar van de vierde editie van het Nieuwe Testament uit 1527 bewerkt door de beroemde humanistische geleerde Desiderius Erasmus van Rotterdam (1466-1536). Voordat het boek in de Universiteitsbibliotheek terechtkwam, is het in vele handen geweest, waaronder die van Maarten Luther (1483-1546). In de kantlijnen van het boek heeft Luther verschillende aantekeningen achtergelaten waarin hij uithaalt naar Erasmus, omdat hij het oneens was met diens vertalingen en interpretaties. Eén van deze kanttekeningen stelt kort maar krachtig: ‘du bist nicht from’ (‘jij bent niet vroom’), geschreven met brede zwarte letters. Deze aantekeningen van Luther maken van dit doorsnee exemplaar een boek dat één van de meest waardevolle stukken uit de Bijzondere Collecties van de UB is.

Voordat het in onze collectie terechtkwam, maakte het een reis van honderden jaren, lang na de dood van zowel Erasmus als Luther. In 1555 kwam het boek in handen van de Groninger humanist en onderwijzer Regnerus Praedinius (1510-1559), die zijn karakteristiek humanistische kanttekeningen in rode inkt achterliet om Erasmus te verdedigen tegen Luthers felle aantijgingen. Na de dood van Praedinius kwam het via vele omwegen in 1724 terecht in de UB Groningen. De ontvangst van het boek toentertijd verliep onopgemerkt, zo blijkt uit het feit dat er geen aantekening van is gemaakt in de Syllabus.

Pas in 1883 kreeg het boek de naam ‘Lutherbijbel’ in een artikel ter ere van Luthers 400e geboortedag. De vele handen waarin het zich heeft begeven en de lange reis die het heeft gemaakt, maken dit boek zo bijzonder.

Deze virtuele tentoonstelling werd gemaakt in het kader van de Summerschool Things That Matter 4.