De ontdekking van klooster Yesse

In de Universiteitsbibliotheek is uit eigen collectie een prachtige selectie boeken, brochures en kaarten te zien over het verdwenen vrouwenklooster Yesse, dat bijna vierhonderd jaar lang tussen Groningen en Haren lag. De boeken getuigen ervan hoe de geschiedenis van het klooster geleidelijk aan onthuld werd, en nog steeds wordt.

In de tentoonstelling is, behalve voor Yesse, ook aandacht voor het cisterciënzer Sint-Bernardusklooster in Aduard, de Martinikerk in Groningen, kloostergebouwen, kloosterlingen en hun dagelijkse bezigheden, heiligen en wonderen, bedevaarten en pelgrimages en het, wandelend of fietsend, zelf ontdekken van kloosters.

Tentoonstelling Universiteitsbibliotheek Binnenstad
Vrijdag 15 april t/m 20 juni 2022

Groeiende interesse voor Yesse

Afgezonderd in de groene zone tussen Groningen en Haren ligt Essen, een verstilde buurtschap op de oostflank van de Hondsrug. In Essen heeft bijna vierhonderd jaar (1215-1594) het op twee na grootste klooster van de provincie Groningen gestaan: het cisterciënzer vrouwenklooster Yesse. Maar liefst 3.173 hectare land had het in bezit. In de middeleeuwse Nederlanden was het een van de grootste vrouwenkloosters. Mogelijk was het ook een bedevaartsoord, vanwege een wonder dat zich daar had voltrokken. Vandaag de dag is alleen het restant van de vroegere kloostergracht nog zichtbaar.

Niets wijst erop dat het kloosterterrein en de aangrenzende Esserpolder grote archeologische, cultuurhistorische en landschapshistorische waarde hebben. De bewijzen daarvan liggen verzonken in de bodem van het landschap — maar ook in de Universiteitsbibliotheek Groningen. Het afgelopen decennium is deze waarde en het hiermee verbonden erfgoed volop in de belangstelling komen te staan van allerlei partijen, zoals archeologen van de Rijksuniversiteit Groningen, ProRail en Het Groninger Landschap, Het Drentse Landschap, de Natuur- en Milieufederaties van Groningen en Drenthe en de beide provincies.

Archeologisch onderzoek en publieksactiviteiten

Op de plek waar ooit de kloosterkerk stond, woont nu Annemiek Bos. Ze heeft haar grond in 2016 opengesteld voor studenten Archeologie van de Rijksuniversiteit Groningen, die er onder leiding van dr. Stijn Arnoldussen jaarlijks een opgravingscampagne uitvoeren. Om het terrein als cultureel erfgoed veilig te stellen en voor publiek toegankelijk te houden, is het eigendom overgedragen aan de stichting Het Groninger Landschap.

Onlangs bereikte Het Groninger Landschap overeenstemming over de aankoop van een extra perceel, ten noorden van het voormalige klooster Yesse. De stichting zal de grond benutten om een rondwandeling mogelijk te maken tussen het vroegere kloosterterrein en het aangrenzende archeologisch park De Vork, dat ProRail liet aanleggen. Tegelijkertijd maakt het Groninger Landschap plannen om het huidige, bescheiden bezoekerscentrum van Yesse te vervangen door een ontvangstruimte voor schoolklassen en andere groepen belangstellenden.

Manifestatie Van Yesse naar Sint Jan

Behalve het bezoekerscentrum Yesse is er ook een gelijknamige stichting die onderzoek verricht en faciliteert en de resultaten daarvan uitdraagt met lezingen, fiets- en wandeltochten. Zo vindt op 28-30 april 2022 in Essen en Groningen het driedaagse evenement Van Yesse naar Sint Jan, middeleeuwse mirakelen in kerk en klooster plaats — om te herdenken dat 800 jaar geleden de beroemde auteur en monnik Caesarius van Heisterbach een bezoek bracht aan klooster Yesse.

In het klooster hoorde Caesarius van Heisterbach over twee Mariawonderen die er recent hadden plaatsgevonden. Daarna maakte hij een voettocht naar de Martinikerk in Groningen om een bijzondere reliek te zien, de arm van Johannes de Doper. De wonderen van Yesse en het Johannesreliek zijn door Caesarius beschreven in Dialogus Miraculorum, ofwel Dialoog over wonderen, uit 1219-1223. Zijn tekst is de oudste bron waarin Yesse voorkomt. In de Universiteitsbibliotheek wordt een gedrukt exemplaar uit 1851 bewaard. Dit boek maakt deel uit van de fysieke en digitale tentoonstelling van de UB.

De Groninger Archieven hebben de route in kaart gebracht die Caesarius in 1220 moet hebben gelopen van Yesse naar de Martinikerk. Deze route zal zaterdag 30 april als processie worden nagelopen.

Groningen was bezaaid met kloosters

Tegenwoordig is het moeilijk voor te stellen, maar aan het einde van de Middeleeuwen stonden in de provincie Groningen meer dan dertig kloosters: centra van religieus leven, boekproductie en wetenschap. De kloosters ontplooiden eveneens een enorme activiteit op het gebied van landschapsinrichting, waterbeheer en kerkenbouw. Ze waren politiek en economisch van grote betekenis, omdat ze doorgaans veel grond in eigendom hadden. De Reformatie maakte in 1594 een einde aan het kloosterleven en luidde de ontmanteling en afbraak in van de kloostergebouwen en kerken.

De expositie besteedt ook aandacht aan de mannelijke tegenhanger van Yesse, het cisterciënzer Sint-Bernardusklooster in Aduard (1192). Dit eerste cisterciënzer klooster in de Groninger Ommelanden was bijna een kwart eeuw eerder gesticht dan Yesse (1215). Op zijn hoogtepunt was Aduard met zo’n zesduizend hectare land het grootste klooster ten noorden van Parijs. Het behoorde tot de tien grootste cisterciënzer abdijen van heel Europa. Klooster Yesse viel al snel onder Aduarder toezicht.