Archief Frederica Johanna van Uildriks

Beknopt overzicht

Titel: Archief van Frederica Johanna van Uildriks

Herkomst: Eddy R. ter Braak

Datering: 1880-2009

Omvang: 9 archiefdozen en drie platen

Taal (materiaal): Nederlands, Fries

Samenvatting:

Archief van Frederica Johanna van Uildriks (1854-1919), roepnaam Frederike, onderwijzeres, schrijfster, feministe en natuuronderzoekster. Ze heeft vooral naam gemaakt met het toegankelijk maken van wetenschappelijke natuurhistorische kennis voor een breed publiek. Daarnaast had zij als publiciste een aandeel in de vrouwenbeweging van haar tijd. Historica Mineke Bosch en bioloog Eddy ter Braak brachten haar dagboek (230 dichtbeschreven bladzijden) in 1998 onder de aandacht.

Collectienummer: UBG070

Instelling: Rijksuniversiteit Groningen

Bewaarplaats: Bibliotheek Rijksuniversiteit Groningen, afdeling Bijzondere Collecties.

Herkomst en verwerving

Biografie

Frederike van Uildriks werd geboren in Groningen, als oudste dochter in een gegoede remonstrantse familie waarin veel belangstelling was voor cultuur. Ze groeide op met twee zussen Annie en Gonne. Frederike ging naar de ‘Stad Fransche Dag- en Kostschool voor Jonge Juffrouwen’ van Juffrouw Cramer en studeerde daarnaast om hulponderwijzeres te worden in het lager onderwijs. Via zelfstudie haalde ze ook de lagere akten Duits en Frans en de middelbare akten Nederlandse taal- en letterkunde (1874) en Engels (1875).

Na korte tijd als onderwijzeres in Nijmegen gewerkt te hebben, werd Frederike in 1876 hulponderwijzeres aan de Openbare meisjes-ulo in de Oude Boteringestraat in Groningen. Vanaf september 1877 hield ze een kroniekachtig dagboek bij. Haar brede belangstelling blijkt uit het feit dat ze lid was van het Leesmuseum en het Natuurkundig en Scheikundig Genootschap Physica, en als toehoorder colleges volgde aan de Rijksuniversiteit Groningen. Vanaf 1881 deed ze ook journalistiek werk en publiceerde ze opiniestukken over de positie van de vrouw, de rol van de kerk en sociale vraagstukken. Intussen bleef Van Uildriks studeren: in 1883 behaalde ze de middelbare akte aardrijkskunde.

Vanaf 1879 was Frederike lid van de Vereeniging voor Leeraren bij Inrichtingen voor Middelbaar Onderwijs (VLMO). Hier raakte ze bevriend met de Friese socialist en leraar natuurwetenschappen Vitus Jacobus Bruinsma en diens vrouw.

Frederike verhuisde in 1886 naar Amsterdam, waar ze ging werken als lerares aardrijkskunde en geschiedenis aan de Bijzondere Middelbare School voor Meisjes. Eind 1890 was ze betrokken bij de oprichting van Leeskunst, een vereniging die via leesclubs de kunst van het lezen bevorderde. Ook sloot ze zich aan bij de Vrije Vrouwenvereeniging (VVV) van Wilhelmina Drucker en was ze betrokken bij de oprichting van het tijdschrift De Vrouw.

In 1891 ging Frederike samenwonen met Bruinsma, die inmiddels was gescheiden van zijn vrouw. Ze verhuisden naar Gorredijk. Vanwege de te verwachten bezwaren tegen dit ‘vrije huwelijk’ hadden beiden hun onderwijsbaan opgezegd. Het kwam tot een breuk met verschillende vrienden en met Frederikes familie – haar moeder zag ze nooit meer. Voortaan moest ze met schrijven in haar levensonderhoud voorzien. Dat deed ze door in meer dan veertig periodieken te publiceren over vooral natuur- en volkenkundige onderwerpen. Zo schreef ze voor De Huisvrouw over bloemen en planten (onder het pseudoniem Flos). Zeer actief was ze voor De Aarde en haar Volken: aanvankelijk deed ze alleen vertaalwerk, later redigeerde en schreef ze ook voor dit blad. Hiernaast publiceerde ze boeken die een breed publiek wegwijs moesten maken in cultuur en natuur: Leven en lijden der ballingen in Siberië (1892), een vertaling van het Engelstalige werk van George Kennan, Beelden uit Nederlandsch Indië (1893) en Grepen uit het dierenleven (1894).

Toen Vitus Bruinsma in 1908 in het ziekenhuis terechtkwam, kreeg het paar weer meer contact met de buitenwereld, wat Frederike prettig vond. Ze ging naar muziekavonden en maakte fietstochten met andere vrouwen. Ook werd ze in 1910 bestuurslid van de plaatselijke afdeling van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht. In deze jaren verschenen van haar hand artikelen in het Fries, zoals ‘In kuierke troch ús gea yn blommemoanne’ (1912) in het tijdschrift Forjit my net!

In 1916 overleed Vitus Bruinsma, een verlies dat de ontroostbare Van Uildriks met schrijfwerk probeerde te verwerken. In mei 1919 moest ze worden opgenomen in sanatorium De Oldenhof in Gorssel. Hier overleed ze op 12 juli 1919 – 65 jaar oud – in haar slaap. Ze werd in Gorssel begraven.

Verwerving

Schenking van Eddy R. ter Braak.

Toekomstige aanvullingen

Het betrof een eenmalige schenking: er komen dus geen aanvullingen.

Inhoud en samenstelling

Het archief bevat documentatie dat al in mappen is geordend. Dit is aangehouden. De mappen bevatten artikelen geschreven door Frederike, advertenties, brieven, foto’s en ansichtkaarten. Verder zit er onderzoeksmateriaal in van Ter Braak en Bosch over hun onderzoek naar Frederike, poesiealbums, haar originele dagboek, materiaal van de tentoonstelling die georganiseerd is over Frederike in 2011-2012.

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen

De collectie is toegankelijk voor onderzoek. Voor raadpleging is een lenerspas van de Bibliotheek Rijksuniversiteit Groningen vereist. Een inventaris van de collectie is beschikbaar.

Beperkingen aan het gebruik

Het materiaal uit deze collectie wordt uitsluitend ter inzage gegeven. Bij raadpleging is het Reglement voor de gebruikers van de Bibliotheek Rijksuniversiteit Groningen van toepassing. Reproductie, voor zover toegestaan, conform de Tarieven en diensten Bibliotheek Rijksuniversiteit Groningen.

Citeerinstructie

Bij verantwoording van het gebruik dient de collectie als geheel, of het afzonderlijke item tenminste eenmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met een verkorte aanduiding.

• Collectie: Universiteitsbibliotheek Groningen, Collectie Van Uildriks.

• Afzonderlijke items: Groningen, UB, Van Uildriks.

Toegang tot de collectie

Een inventaris van de collectie is beschikbaar.

Aanvraaginstructie

Het materiaal in deze collectie kan worden aangevraagd via de Bibliotheekcatalogus (Smartcat) of door een mail te sturen naar Bijzondere Collecties.