Programmata

Alle in de UB aanwezige programmata zijn digitaal beschikbaar in de Digital collections. Op de studiezaal Bijzondere Collecties zijn ze te vinden onder de nummers uokw 085A 100-104.

Vanaf de oprichting van de universiteit in 1614 kreeg de academiedrukker regelmatig opdracht van de rector en de senaat om academische aankondigingen te drukken. Deze officiële berichten, programmata, verschenen in plano in een beperkte oplage. Evenals de affiches uit onze tijd werden de programmata her en der aangeplakt, zodat alle leden van de academische gemeenschap de berichten konden lezen.

Van deze bladen, die niet bedoeld waren om lang te bewaren, zijn in de loop der tijd vele verloren gegaan. Toch bezit de Universiteitsbibliotheek van zeer veel programmata een exemplaar, mogelijk omdat ze ook in de bibliotheek waren neergelegd. De collecties van zowel bibliotheek als Universiteitsmuseum zijn samengevoegd tot één geheel. In het archief van de RUG, dat wordt bewaard in het Rijksarchief te Groningen, bevinden zich nog andere stukken.

Door middel van programmata werden diverse academische plechtigheden en gebeurtenissen aangekondigd: de rectoraatsoverdrachten, de introductie en eerste openbare les van een nieuw benoemde hoogleraar (programma inaugurale) en de begrafenis van een hoogleraar, curator of student (programma funebre). Omdat er vaak tal van biografische gegevens over de betreffende persoon worden vermeld, vormen programmata een belangrijke historische bron voor universiteits- en familiegeschiedenis. De vele verordeningen die de universiteit uitvaardigde om het universitair leven te reguleren, werden verspreid als edicten. Tevens werd ieder jaar een collegerooster (series lectionum) gedrukt.

Toelichting op deze lijsten:

De persoonsnamen zijn zonder veranderingen overgenomen. De namen van de Groninger hoogleraren van voor 1864 zijn gestandaardiseerd naar de spellingswijze van Boeles in zijn 'Levenschetsen'. De namen van de professoren van na 1864 zijn gespeld zoals ze voorkomen in het 'Jaarboek der Rijksuniversiteit te Groningen'.

Voor de datering is de Juliaanse kalender omgezet naar de Gregoriaanse: er zijn tien dagen bij geteld.

Enkele opmerkingen:

Bij de rectoraatsoverdrachten is geen dag en maand vermeld omdat deze plechtigheid altijd op een vaste dag plaats vond: tot 1700 op 23 augustus (Juliaanse tijd), van 1701-1773 op 3 september, 1774-1786 op de derde donderdag van december, 1787-1877 op de tweede donderdag van oktober, 1878-1968 op de derde maandag van september en vanaf 1969 tot heden op de eerste maandag van september. Wel is vermeld voor de hoeveelste maal iemand het rectoraat aanvaardde.

Bij de edicten is gekozen voor een incipit bestaande uit de vier eerste woorden van dat tekstgedeelte waar het zich voor het eerst echt onderscheidt van de algemene aanhef. Daarna volgt een korte omschrijving van de inhoud.

De voordrachten van na 1900 hadden aan de lijst van edicten kunnen worden toegevoegd. Dat is niet gebeurd omdat de twintigste-eeuwse uitgaven zo anders van vorm en inhoud zijn dat een aparte rubriek geoorloofd is.

In de verzameling 'andere' zitten enkele stukken van andere universiteiten.

Literatuur:

• Almanak der akademie van Groningen. - Jrg. 1(1813)-jrg.20(1832). - Groningen : Oomkens, 1813-1832.
  Hierin zijn vele programmata opgenomen, raadpleeg het register over alle jaren in de uitgave van 1832.
• Annales academicae Groninganae. - 1815/16-1836/37. - Groningae : Oomkens, 1817-1839.
  Hierin is steeds de tekst van de series opgenomen.
• Annales academici [Neerlandici]. - 1837/38-1874/75. - Hagae-Comitis [etc.], 1838-1875.
• Bouwstoffen tot eene geschiedenis van de boekdrukkunst en den boekhandel in de stad en provincie Groningen / verzameld door J. Oomkens, J.zoon ... - 2e, verm. dr. - Groningen : Boekverkoopers-collegie te Groningen, 1864. Met name pagina 48-50 en 69.
• Gedenkboek der Hoogeschool te Groningen, ter gelegenheid van haar vijfde halve eeuwfeest ... / uitgegeven door W.J.A. Jonckbloet. - Groningen : Wolters, 1864. Met name pagina 18, 23, 250, 279.
  Achterin: Levenschetsen der Groninger hoogleeraren / door W.B.S. Boeles, die veelvuldig gebruik maakt van de programmata en ze in die gevallen ieder afzonderlijk noemt.
• Jaarboek der Rijks-universiteit te Groningen. - 1877/78-.... - Groningen : Wolters, 1879-.... Hierin is ook steeds de Series lectionum opgenomen.
• Album studiosorum academiae Groningae / uitgegeven door het Historisch Genootschap te Groningen. - Groningen : Wolters, 1915.
• Inventaris der archieven van den Senaat, de Faculteiten en het College van curatoren der Groningsche Universiteit / bewerkt door H.M. Mensonides en A.T. Schuitema Meijer ; met een voorw. van A.G. Roos. - Groningen [enz.] : Wolters, 1947.
  In dit archief zijn ook andere, niet in deze lijst opgenomen, programmata te vinden!
• Gesystematiseerde plaatsingslijst van het archief van curatoren der Rijksuniversiteit te Groningen (1932), 1933-1960 / B.P. Tuin. - Groningen : Rijksarchief in Groningen, 1988.
  Vervolg op: Inventaris der archieven van den Senaat [enz.].
• Groninger academiedrukkers / door B. Ubink ; met medew. van N. Tonckens ... - Groningen [enz.] : Wolters, 1949. Met name pagina's 8-9 en 20.
• Programma bij de aanvaarding van het rectoraat der Latijnse school (thans Praedinius-gymnasium) te Groningen in 1594 / [door] Ubbo Emmius. - Opnieuw uitgegeven, met vertaling en toelichting, door A.G. Roos. - Groningen [enz.] : Wolters, 1951. Met name pagina 24.
• Groninger universiteitsblad. - J. Wiarda / De inwijding van de Academia Groningae & Omlandiae ... Jrg. 15(1964), nr. 1, p. 17-27 en nr. 5, p. 129-140 en jrg. 16(1966/67), nr. 1, p. 10-23.
• Groningse drukken uit de 17de en 18de eeuw : catalogus van de werken aanwezig in de bibliotheek der Rijksuniversiteit te Groningen / samengest. door F.C. Willemse. - Groningen : Bibliotheek der RUG, 1979. Met name pagina's 337-348.
• Groninger academisch drukwerk : 'de letters sullen goet ende bequaem sijn ...' / [door] J. Kingma [en] F.R.H. Smit. - Bedum : Profiel, 1989. Met name pagina's 17-17 en 34-35, met afbeeldingen.