Het schoolvak Nederlands is voor mij een bitterzoete herinnering aan de middelbare schooltijd. Ik vond het namelijk ontzettend leuk om teksten te schrijven en te leren over literatuurgeschiedenis. Helaas speelden de eindeloze grammatica- en spellingsopdrachten een veel grotere rol in het vak. Hier liep ik vier jaar na mijn middelbare schoolcarrière weer tegenaan, toen ik vanuit de educatieve minor les gaf aan de onderbouw van de havo en het vwo. Ik bleef mezelf steeds afvragen wat nou eigenlijk het doel was van die eindeloze reproductieopdrachten. 

Na enig speurwerk kwam ik erachter dat ik niet de enige ben die hier zo over denkt. Zowel scholieren als docenten vinden dat het vak niet voldoende uitdaging biedt en dat de lesstof te abstract is. De focus van het vak ligt te veel bij kennis over signaalwoorden en argumentatieschema’s, waardoor leerlingen te weinig ruimte krijgen voor persoonlijke en vakinhoudelijke ontwikkelingen. Dit is zorgwekkend, aangezien Nederlands als kernvak een belangrijke rol moet spelen in de ontwikkeling van de taalvaardigheid van leerlingen. 

Bewuste geletterdheid

Het Meesterschapsteam Nederlands deelt deze visie op het schoolvak Nederlands. Dit team bestaat uit een aantal ervaren docenten en experts op het gebied van de Nederlandse taal en cultuur. Zij streven ernaar om de kwaliteit van het onderwijs in het schoolvak Nederlands te verbeteren. In het ‘Manifest Nederlands op school’ vraagt het meesterschapsteam aandacht voor een herziening van het curriculum Nederlands. Het creëren van bewuste geletterdheid moet een belangrijk aspect zijn van het schoolvak. Leerlingen moeten zich bewust worden gemaakt hoe ze hun taal in kunnen zetten om een zeker doel te bereiken. Wanneer zij bijvoorbeeld leren over verschillende tekstgenres, zoals het betoog en de beschouwing, is het belangrijk dat zij ook leren met welk doel je de verschillende genres in kan zetten. 

Doel als kapstok

Vorig jaar besloot ik hier verder onderzoek naar te doen voor mijn bachelorscriptie. Voor dit onderzoek heb ik de lesmethodes Nieuw Nederlands, Op Niveau en KERN Nederlands onder de loep genomen. In dit onderzoek ben ik gaan kijken naar de theorie over tekstgenres zoals die van het betoog en de beschouwing, maar ook van de zakelijke brief. Een van de dingen waar ik op heb gelet is het doel van het genre. Door te kijken of er een communicatief doel wordt verbonden aan het genre, en hier de genrekenmerken mee te verbinden, kun je opmaken of de theorie bijdraagt aan de ontwikkeling van de bewuste geletterdheid van leerlingen.

Neem bijvoorbeeld het betoog en de beschouwing als genres. Oppervlakkig gezien lijken deze genres best wel op elkaar. Het onderwerp wordt eerst ingeleid, met een pakkende openingszin en een algemene uitleg over het onderwerp. Vervolgens wordt dit onderwerp opgesplitst in kleinere deelonderwerpen, waarbij iedere nieuwe alinea een ander punt aanstipt. Ten slotte eindigt de tekst vaak met een samenvatting van wat er is gezegd. Toch zit er een groot verschil tussen de twee genres: een betoog wordt gebruikt om te overtuigen en een beschouwing om objectief te beschrijven. Als je dit weet, is het een stuk logischer dat je in de inleiding van een betoog een standpunt inneemt, en bij een beschouwing juist niet. Op die manier kunnen alle genrekenmerken gekoppeld worden aan het doel van de tekst. Hierdoor wordt het voor de leerling logischer waarom een tekst op een bepaalde manier wordt geschreven.

Kerndoelen Nederlands

Na mijn analyse kwam ik erachter dat alleen de lesmethode Op Niveau met enige regelmaat het communicatieve doel aan de bijbehorende genrekenmerken koppelt. Met enige regelmaat bedoel ik dat dit bij slechts een paar van de genres gebeurt. En dat is zorgwekkend. Wanneer deze koppeling niet wordt gemaakt, worden niet het doel maar de genrekenmerken de uitgangspunten van het genre. Hierdoor vormen deze kenmerken een vast kader waarin de schrijver een tekst moet schrijven. En dat terwijl ze eigenlijk zouden moeten dienen als middelen om een zeker communicatief doel te bereiken. Om hier een voorbeeld bij te geven, wordt een betoog hier niet omschreven als een tekst om de lezer te overtuigen. Een betoog blijft hierdoor slechts een tekst met een pakkende openingszin, een inleiding, een aantal uitgewerkte argumenten en een slot met een pakkende afsluiter. Naar mijn mening zorgt dit er inderdaad voor dat Nederlands inderdaad als saai en zonder uitdaging wordt gezien. En dat terwijl het zo leuk kan zijn om ook bij het schrijven van een tekst eens buiten de lijntjes te kunnen kleuren. 

Toch lijkt er licht te zijn aan het einde van de tunnel. Er zijn namelijk nieuwe conceptkerndoelen Nederlands gepubliceerd door het SLO. In deze kerndoelen wordt omschreven waar het schoolvak Nederlands aan behoort te voldoen. Ze geven sturing aan het onderwijs en laten ondertussen ruimte over voor eigen inbreng van docenten in hun lessen. Aangezien de vorige kerndoelen in 2006 zijn opgesteld was het de hoogste tijd voor een herziening. Een van de kerndoelen die hier wordt gepresenteerd is het ‘Doelgericht spreken en schrijven’, waarbij onder andere het communicatief doel wordt genoemd als een belangrijk onderdeel van het schrijfonderwijs. En laat dit nou net belangrijk zijn voor het creëren van een bewuste geletterdheid van leerlingen. Hoe dit zich zal gaan ontwikkelen in lesmethodes blijft natuurlijk nog de vraag, maar er is hierdoor hoop op een betere toekomst voor het schoolvak.