Sinds ik Nederlandse Taal en Cultuur studeer, heb ik mijn boekencollectie flink aangevuld, onder andere met historische werken. Heel veel lezen past natuurlijk wel bij de studie en dat vind ik helemaal niet erg. Zeker voor de letterkundige vakken lezen we veel, soms een roman of ander werk per week. Zo ook bij Letterkunde van de Zeventiende Eeuw. Bij dit vak lezen we naast historische werken ook hedendaagse romans.

Elke week een nieuw thema

Bij Letterkunde van de Zeventiende Eeuw staat er elke week een thema centraal. Binnen dit thema lezen we een werk uit die tijd en bespreken we dit om de geschiedenis via de literatuur te begrijpen, en andersom. Deze thema’s zijn onder andere ‘De politiek van het theater’, ‘Denken over dichten’, ‘Vrouwelijk schijven en vroegmodern feminisme’, en ‘Slavernij en koloniale literatuur’.

Over dat laatste thema zal ik in deze blog verder vertellen. Het is een belangrijk onderwerp natuurlijk, dat niet mag ontbreken. Niet alle facetten van de historische periode kunnen we behandelen in de zeven weken van de cursus, maar de slavernij heeft een grote impact gehad, die ook nu nog doorwerkt. Denk bijvoorbeeld aan het maken van excuses voor het slavernijverleden door de Nederlandse overheid. We mogen dit aspect uit onze geschiedenis daarom niet zomaar uit het oog verliezen.

We bespraken historische brieven van Willem Godschalck van Focquenbroch, een Nederlander die in 1668 naar het fort El Mina in Guinea vertrok, aan de kust van West-Afrika. Hier hield hij toezicht op de financiën en het handelsverkeer dat daar plaatsvond. Dit was voor een groot deel de handel in slaafgemaakten. Focquenbroch schreef in deze periode een aantal brieven over het landschap in Guinea en zijn heimwee naar het thuisland. Deze brieven zond hij naar vrienden in de Republiek der Nederlanden. Ze zijn later uitgegeven en bekend geworden onder de titel Afrikaanse Thalia. 

Andere verhalen, andere perspectieven

We lazen binnen dit thema ook een hedendaagse roman: Homegoing, of Weg Naar Huis, van Yaa Gyasi uit 2016. Dit boek bracht een interessante discussie naar voren. Namelijk, kunnen we moderne werken gebruiken om ons historisch kader aan te vullen?

De roman van Gyasi vertelt het verhaal van twee zwarte vrouwen: Effia, die de vrouw wordt van een Engelse slavenhandelaar, en Esi, die gevangen wordt genomen en verkocht als slavin. Het perspectief van de slaafgemaakte ontbreekt in bijna elk, zo niet al het gepubliceerde werk in de geschiedenis - en dat van de vrouw ook voor een groot deel. Ook in de historische brieven die we die week lazen, ontbrak dit perspectief. Buiten een omschrijving van ‘de lelijke barbaren’ buiten het fort, horen we vrijwel niets over de lokale bevolking en de handel in slaafgemaakten. Dat viel heel erg op nadat we de twee werken hadden gelezen en met elkaar vergeleken.

Toen en nu combineren?

Zelf vind ik het een goed idee om het hedendaagse met het historische te combineren. Zo krijgen we uiteindelijk een beter beeld. Stemmen die toen niet aan het woord kwamen, kunnen toch een plaats krijgen in ons beeld van de geschiedenis.

Er kwam een kleine discussie op gang tijdens ons college, waarin verschillende facetten naar voren kwamen. Het kan inderdaad goed zijn, maar vanuit het perspectief van onderzoek missen er wel bepaalde onderdelen: het verhaal van Effia en Esi mag dan wel gebaseerd zijn op een realistische geschiedenis, het is niet echt geschreven in die tijd. Er missen waarschijnlijk details die we nu niet meer kunnen achterhalen of onderzoeken, hoe goed we ook ons best doen.

Op zoek naar blinde vlekken

Toch benadrukte onze docent wel dat we ons altijd bewust moeten zijn van de ‘stilte in bronnen’. Met andere woorden: wat wordt er niet gezegd? Wat wordt er verzwegen? En misschien zelfs belangrijker: waarom wordt er iets verzwegen? Zelfs de dingen die we niet meer kunnen achterhalen, laten een lege plek achter in ons blikveld. En dat neemt ook ruimte in. Ruimte die het meer dan waard is om te onderzoeken. Dus bij deze, een kleine les in letterkunde! Wees je bewust van stiltes, en wie weet, stuit je op een blinde vlek in je blikveld.