Onderzoek naar krimp is ook onderzoek naar de geschiedenis van de blijvers

Sinds de jaren 50 van de vorige eeuw voltrekt zich in Europa langzaam maar zeker een stille ramp, een slow burning crisis die ‘regionale krimp’ heet. Mensen trekken massaal weg uit bepaalde gebieden, wat grote gevolgen kan hebben voor de kwaliteit van leven van degenen die blijven. Universitair docent dr. Yuliya Hilevych van de Faculteit der Letteren onderzoekt regionale krimp in Nederland, Finland en Oekraïne door het fenomeen in sociaal-historisch perspectief te plaatsen. Ze kijkt met name hoe krimpregio’s omgaan met de leegloop: wat maakt dat de ene gemeenschap veerkrachtiger is dan de andere? "Mijn onderzoek is ook een onderzoek naar de geschiedenis van de blijvers."

_{Tekst: Theone Joostensz - Foto's: Henk Veenstra}

Bezoek de vijf beste spooksteden in Sardinië. Verlaten dorpjes te koop in Spanje. Ronddwalen in een Grieks spookstadje. Wie zoekt op ‘spookdorpen Europa’ googelt zo een complete reisgids bij elkaar. Het oogt dan misschien wel fotogeniek, zo’n zonovergoten verzameling bouwvallen tegen de achtergrond van het schilderachtige platteland, de problematiek is verre van idyllisch.

Wetenschappers die onderzoek doen naar regionale krimp in Zuid-Europa waarschuwen al jaren voor deze slow burning crisis. Gebieden waar mensen en voorzieningen zoals winkels, scholen en ziekenhuizen massaal wegtrekken, kampen vaak met een lagere welvaart, toenemende vergrijzing en verlies van soms eeuwenoude gebruiken en tradities die van generatie op generatie werden doorgegeven. Bovendien zijn de zo goed als leegstaande dorpen en stadjes kwetsbaar voor bijvoorbeeld brand en overstroming die ze volledig van de kaart kunnen vegen.

Omgaan met krimp

“Niet alleen het zuiden van Europa, ook andere delen van ons continent hebben al decennialang te maken met regionale krimp”, zegt Yuliya Hilevych. “Dankzij onderzoek weten we inmiddels heel veel over het verloop ervan in Zuid-Europa. Wil je het fenomeen echter ten volle begrijpen, dan moet je West-, Noord- en Oost-Europa ook meenemen.”

Met haar onderzoek Coping with decline: Comparative social-historical analysis of depopulation and community welfare in Europe, 1950-2022, waarvoor ze een ERC Starting Grant kreeg van 1,5 miljoen euro, wil Hilevych krimpgebieden in Nederland, Finland en Oekraïne met elkaar vergelijken. “Oekraïne en Finland hebben allebei te maken met een afnemende bevolking. Oekraïne zowel op nationaal als op regionaal niveau, Finland met name in het Finse deel van de provincie Karelië. Beide landen kampen met verval als gevolg van deze bevolkingskrimp.”

In Nederland is een heel andere ontwikkeling gaande: “Hier is enerzijds sprake van bevolkingsgroei door het hoge aantal immigranten en anderzijds van bevolkingsafname in kleine steden en dorpen in met name de grensregio’s Groningen, Maastricht/Sittard en Zeeuws-Vlaanderen.”

De onderzoeksperiode vanaf 1950 is niet toevallig gekozen: “Regionale krimp is al decennialang gaande, daarom moeten we beginnen in de jaren 50 toen de welvaartstaat opkwam. Tegelijkertijd met de groeiende welvaart zien we in sommige landen en regio’s een bevolkingsafname en zich terugtrekkende voorzieningen. Voor mij als historicus zijn deze tegenstrijdige ontwikkelingen interessant. Ik wil begrijpen wat er gebeurt en hoe mensen die blijven met deze krimp omgaan. Het wordt algemeen aangenomen dat zij minder welvaart en minder mogelijkheden hebben. Maar is dat ook zo? Mijn onderzoek is ook een onderzoek naar de geschiedenis van de blijvers.”

Veerkracht van regio’s

Hilevych gaat samen met haar team regionale krimp onderzoeken op macro-, micro- en mesoniveau. “Op macroniveau kijken we naar statistische gegevens over het aantal mensen, de samenstelling van de bevolking en de aanwezige voorzieningen die gelinkt zijn aan gezondheid en zorg. Zoals het aantal huisartsen, ziekenhuizen, ambulances, instanties voor ouderenzorg, et cetera. We proberen verbanden te leggen en willen regio’s met elkaar vergelijken.”

De onderzoekers zullen ook dieper inzoomen op de mensen die in krimpregio’s wonen en gebruik maken van primaire bronnen zoals mondelinge geschiedenissen. Twee promovendi nemen respectievelijk Finland en Nederland voor hun rekening, de Oekraïnse Hilevych zal zich buigen over deze bronnen uit haar geboorteland.

“Het unieke van dit project is dat we het probleem ook op mesoniveau benaderen”, zegt Hilevych. “Dit betekent dat we kijken naar organisaties die het welzijn van mensen promoten, zoals liefdadigheidsinstellingen, kerken, sportclubs, dorpshuizen. Welke rol spelen deze organisaties bij de veerkracht van krimpregio’s? Door dit inzichtelijk te maken, kunnen we ook beter begrijpen wat er nodig is voor kleinere gemeenschappen om stand te houden. Ik ben geen beleidsmaker, maar ik hoop dat de resultaten van belangrijke betekenis zijn voor toekomstig beleid.”

Mechanisme ontdekken

Met haar onderzoek naar regionale krimp hoopt Hilevych het mechanisme achter slow burning crises in het algemeen te ontdekken. “Een slow burning crisis is iets wat al heel lang gaande is, wat zich langzaam en onzichtbaar ontwikkelt totdat er een omslagpunt komt en het ineens een probleem wordt. Ik hoop te ontdekken wat dat moment is, wanneer de overheid of bevolking dit ziet als een crisis, als iets waarmee we niet langer meer kunnen omgaan. Als we dit mechanisme begrijpen, dan kunnen we die kennis ook toepassen op andere zich langzaam ontwikkelende crises zoals klimaatverandering. Feit is dat we moeten leren leven met dit soort crises.”