Atlantische walrus kwetsbaarder dan ooit

Als gevolg van klimaatverandering en toenemende verstoring van de leefgebieden is de Atlantische walrus kwetsbaarder dan ooit. Dat blijkt uit onderzoek dat promovendus Emily Ruiz Puerta van de Rijksuniversiteit Groningen samen met wetenschappers van de Universiteit van Kopenhagen en de Universiteit van Lund uitvoerde. In hun onderzoek, dat vandaag in het wetenschappelijke tijdschrift Proceedings of the Royal Society B is gepubliceerd, roepen de onderzoekers op tot betere bescherming van walrussen en andere bedreigde diersoorten in de Arctische zeeën.

_{Tekst: Marjolein te Winkel}

Atlantische walrussen leven in Arctische kustgebieden met open water: in de Hudsonbaai, aan de kusten van Groenland, Spitsbergen en het Canadese Foxe-Basin gebied. Ze brengen veel tijd door in het water op zoek naar mosselen, slakken en kreeften.

Tijdens de laatste ijstijd, ongeveer 27 tot 19 duizend jaar geleden, was de Arctische regio bedekt met kilometers dikke ijskappen. Hierdoor trokken walrussen naar zuidelijker gelegen gebieden met ijsschotsen en open water.

Een eigen set genen

In haar onderzoek heeft Ruiz Puerta aan de hand van DNA-onderzoek gereconstrueerd hoe de walrussen zich in de periode na de laatste ijstijd (het Laatste Glaciale Maximum) verplaatsten naar het noorden. Zij gebruikte hiervoor DNA verkregen uit duizenden jaren oude slagtanden en botten van walrussen, zowel van uitgestorven als nog bestaande populaties. Haar onderzoek toont aan dat walrussen zich destijds - zo’n 20.000 jaar geleden - op drie verschillende locaties hadden gesetteld. Elke populatie had een eigen set genen. Naarmate het ijs zich verder terugtrok, verplaatsten de walrussen zich naar noordelijke locaties zoals IJsland, Canada en Groenland. Ook dit onderscheid is in de genen van elke populatie te zien, laat het onderzoek van Ruiz Puerta zien.

Het genetisch onderscheid tussen de verschillende walruspopulaties is opmerkelijk, legt Ruiz Puerta uit. “Normaal gesproken zou je dit patroon van nieuwe mutaties bij zoogdieren alleen zien als je een zeer lange periode gaat observeren, van miljoenen jaren. Nu zien we duidelijke verschillen in het DNA van verschillende populaties in duizenden jaren. Dat betekent dat de walrussen zich dus in korte tijd aanpassen aan nieuwe omstandigheden.”

Kwetsbaarder dan ooit

Met het oog op de huidige klimaatverandering en de gevolgen die de opwarming van de aarde heeft voor het leefgebied van de walrussen, zou je kunnen denken dat snelle aanpassing aan die veranderingen positief zou kunnen zijn. Dat is echter niet het geval, zegt Ruiz Puerta. “De huidige populaties zijn maar klein, want de dieren zijn, vanwege hun slagtanden, intensief bejaagd tot ver in de vorige eeuw. Dit kan een populatie zo kwetsbaar maken dat ze kan uitsterven.”

Dat is ook wat er in de middeleeuwen is gebeurd met de IJslandse populatie walrussen, blijkt uit het onderzoek van Ruiz Puerta: “Die populatie had, in vergelijking tot andere populaties, minder genetische diversiteit. Daarbij kwam dat er intensief op ze werd gejaagd, en dat in die periode de omgeving warmer werd. Die factoren samen heeft ertoe geleid dat de IJslandse walrussen destijds zijn verdwenen.”

Vandaag de dag zijn de laatste overgebleven populaties van de Atlantische walrus kwetsbaarder dan ooit tevoren als gevolg van een combinatie van Arctische opwarming en de verstoring van hun leefgebied. “Er is steeds minder zee-ijs, en dat is juist zo belangrijk voor de walrussen. Ze hebben bovendien weinig mogelijkheden om naar andere gebieden te migreren, vanwege de activiteiten van de mensen: de scheepvaart in het Arctische gebied, de grondstofwinning, het steeds grootschaliger toerisme”, legt Ruiz Puerta uit.

Betere bescherming

Voor het voortbestaan van de Atlantische walrussen is betere bescherming nodig. “We willen benadrukken dat het belangrijk is om het huidige beleid aan te scherpen om te voorkomen dat de walrussen nog meer in het nauw gedreven worden. Dat betekent minder grootschalige activiteiten zoals scheepvaart, grondstofwinningen en toerisme in dit gebied. Daarnaast zijn er meer maatregelen nodig om klimaatverandering tegen te gaan. Dit vergt wereldwijde inspanningen.”

Naast het voortbestaan van de soort, is bescherming van de Atlantische walrus ook van groot belang voor de oorspronkelijke bevolking van het Arctisch gebied, de Inuït. Zij leven al duizenden jaren in het poolgebied, maar het behoud van hun tradities is, zeker sinds de afgelopen eeuw, steeds moeilijker geworden. “De oorspronkelijke bewoners hebben altijd gejaagd op walrussen", zegt Ruiz Puerta. “Voor het vlees, maar ze gebruikten ook de slagtanden en de andere botten. Hoewel bekend is dat de impact van de jacht tijdens de middeleeuwen sterk was, is de huidige jacht door Arctische inheemse volkeren voornamelijk gericht op voedselconsumptie. Bovendien is bekend dat deze mensen en hun cultuur sterk verbonden zijn met de beschikbaarheid van walrussen. Om de tradities van de oorspronkelijke bevolking te beschermen, is het dus belangrijk dat we ook hun leefomgeving en de dieren met wie zij leven beschermen.”

Meer lezen

De paper Holocene deglaciation drove rapid genetic diversification of Atlantic walrus is te lezen in het wetenschappelijke tijdschrift Proceedings of the Royal Society B. Emily Ruiz Puerta doet promotieonderzoek bij het Groninger Instituut voor Archeologie, onderdeel van de Faculteit der Letteren.

Lees ook: Traditionele kennis en westerse wetenschap vinden elkaar op de Noordpool