Repareer eens je spijkerbroek om water te besparen

We zullen anders om moeten gaan met water, gezien de huidige driedubbele planetaire crisis . Want water, daar is op aarde maar een beperkte hoeveelheid van. Of we wel genoeg drinkwater hebben is niet het enige dat ertoe doet, toont milieuwetenschapper Winnie Leenes: onze zorg zou juist moeten liggen bij het totale zoetwaterverbruik, en hoe dat verbruik het ecosysteem beschadigt.

FSE Science Newsroom |Tekst Charlotte Vlek | Beeld Leoni von Ristok

De hoeveelheid water op deze planeet is al vele miljoenen jaren precies hetzelfde: wat er was ten tijde van de dinosauriërs, is er nu nog steeds. Maar we gebruiken er tegenwoordig ook steeds meer van. Drinkwater is daar maar een klein deel van: er gaat ook veel zoet water zitten in de productie van bijvoorbeeld een reep chocola (1720 liter voor een reep van 100 gram), een pizza (1259 liter voor een pizza Margherita) of een spijkerbroek (8000 liter). Dat zit ‘m bijvoorbeeld in het water dat nodig is om cacaobonen of katoenplanten te telen, of om koeien te houden voor de kaas op je pizza

De grote verbruikers

‘Ongeveer negentig procent van al ons zoete water gaat op aan landbouw,’ vertelt Leenes. Dan gaat het om een combinatie van regenwater, oppervlaktewater zoals water in meren en rivieren, en grondwater. Ook water dat vervuild raakt door lozingen telt mee voor de zogenaamde watervoetafdruk van een product. ‘De tweede grote verbruiker is de industrie,’ vertelt Leenes. ‘Vooral de koeling van elektriciteitscentrales vergt veel water. Daarom worden ze vaak gebouwd in de buurt van de zee, want zout water is niet schaars.’

Slechts een klein deel van het totale waterverbruik is drinkwater. En wie genoeg geld heeft, kan altijd wel drinkwater maken, vertelt Leenes. ‘Kijk maar naar Curaçao: daar hebben ze nauwelijks zoet water, maar ze zijn wel omringd door zee. Het ontzilten van zeewater is relatief duur, maar het kan wel. In die zin zullen we hier in Nederland ook niet zo gauw een tekort aan drinkwater hebben.’

De schade van een te grote watervoetafdruk

Veel van de producten die we kopen hebben zoet water verbruikt op een plek buiten Nederland. ‘Wanneer de lokale landbouw en industrie te veel water verbruikt, heeft dat grote invloed op het ecosysteem,’ vertelt Leenes. ‘Kijk maar naar de regio rond het Aralmeer, op de grens van Kazachstan en Oezbekistan.’ Door de grote katoenteelt rond het meer is de waterpartij sinds de jaren zestig flink kleiner geworden, wat er weer voor zorgt dat er nauwelijks meer vissen in leven, en er weinig vruchtbare grond in de buurt is. ‘Maar iets vergelijkbaars gebeurt in Spanje: daar worden natuurgebieden leeggepompt voor onze tomaten en aardbeien.’

Als algemene richtlijn zouden we, om te zorgen dat er voldoende overblijft voor een gezond ecosysteem, maximaal twintig procent van het water in een regio kunnen gebruiken. En dan gaat het niet alleen om water dat we gebruiken voor een bepaald product. Ook water dat vervuild raakt is van belang. Zo verdedigt een promovendus van Leenes binnenkort zijn proefschrift over de watervoetafdruk van pesticiden in China: wanneer er pesticiden in het lokale oppervlakte- of grondwater terecht komen, kan dat leiden tot water dat zo vervuild is dat het een risico vormt voor de gezondheid of voor ecosystemen.

Kennis mee terug naar huis

In een ander project keken Leenes en collega’s naar het waterverbruik van elektriciteitscentrales in landen in Afrika. Veel van Leenes’ projecten gaan over het land van herkomst van een promovendus. ‘Zo’n promovendus wordt bijvoorbeeld hierheen gestuurd door het ministerie van zo’n land, en kan bij terugkomst advies geven op beleidsniveau. Zo nemen ze de kennis die we hier opdoen weer mee terug om iets aan de lokale problemen te kunnen doen.’

En wat wij zelf kunnen doen? ‘We zouden zuiniger met onze kleding moeten zijn,’ stelt Leenes, die ook in de Wetenschappelijke Raad van Advies van Milieu Centraal zit. ‘Er gaat echt heel veel water zitten in katoenteelt. Maar ook je dieet aanpassen en minder stroom verbruiken zijn goede methodes om water te besparen.’

Op vrijdag 21 maart 2025 organiseert de Wubbo Ockels School for Energy and Climate een evenement over klimaatadaptatie en water, een van de belangrijkste onderzoeksonderwerpen van de School. Centraal staat op deze dag de vraag: Hoe kunnen we de urgentie van en mogelijkheden voor klimaatadaptatie regionaal en (inter)nationaal benadrukken, en hoe kunnen (nieuwe) vormen van communicatie ons hierbij helpen?

Meld je hier aan voor het evenement.

Dit artikel is de eerste in een reeks over wateronderzoek aan de Faculty of Science and Engineering van de Rijksuniversiteit Groningen.

Lees hier binnenkort het volgende artikel.