De PVV heeft zoals bekend op 22 november 2023 een overweldigende verkiezingsoverwinning behaald. In de aanloop van de verkiezingen werd al op een PVV-overwinning gerekend, maar de uiteindelijke omvang van de verkiezingswinst van de PVV kwam als een grote verrassing. De implicatie van deze overwinning is dat het programma van deze partij centraal zal komen te staan bij de komende formatie. Steven Brakman, Harry Garretsen en Tristan Kohl rekende een deel van het PVV verkiezingsprogramma door. In dit blog lees je over hun bevindingen.

Wat opviel in de verkiezingsdebatten was dat er niet of nauwelijks over de internationale politiek of economie werd gesproken, terwijl de internationale uitdagingen groter zijn dan ooit. Denk aan de diverse militaire conflicten die momenteel gaande zijn, de relatie van de Europese Unie met Rusland, de verkiezingen die in 2024 in de Verenigde Staten worden gehouden waardoor de relatie met China verder onder druk kan komen te staan, enzovoort. De debatten en de campagne gingen bijna alleen over zaken die zich binnen onze landsgrenzen afspelen.

Met PVV aan de macht is NEXIT mogelijk

Nu de PVV verreweg de grootste partij is geworden en het initiatief zal nemen bij de formatie is het goed om eens te kijken wat er in het PVV-programma over internationale economische samenwerking wordt vermeld. Een opvallend element in het PVV-verkiezingsprogramma, getiteld “Nederlanders weer op 1”, is hoe men tegen de Europese Unie aankijkt. Wij citeren uit het PVV-verkiezingsprogramma (p. 43):

“Deze intensieve samenwerking tussen landen behoeft geen politieke unie, zoals de EU, een instituut dat steeds meer macht naar zich toetrekt, belastinggeld opsoupeert en ons dictaten oplegt. De PVV wil een bindend referendum over NEXIT.”

Het verkiezingsprogramma vervolgt op dezelfde pagina met:

“Zolang het referendum over NEXIT nog niet gehouden is:

•  Zetten wij in op het terughalen van onze miljarden uit Brussel en een fors lagere EU-afdracht. Nederland wordt netto-ontvanger in plaats van betaler

•  Geen overdracht van bevoegdheden aan de EU, maar het terughalen ervan

•  Behouden en in ere herstellen van al onze vetorechten

•  Geen verdere uitbreiding van de EU of stappen in die richting

•  Direct een einde aan het idiote maandelijkse verhuiscircus van het Europees Parlement van Brussel naar Straatsburg

•  Geen EU-vlag op overheidsgebouwen en in de Staten-Generaal; we zijn in Nederland, alleen de nationale vlag wappert hier.”

Het is volstrekt duidelijk dat als het aan Wilders & co ligt het belang van de EU voor ons land fors kleiner zal moeten worden en vooral dat een NEXIT niet kan worden uitgesloten, zij het pas na een bindend referendum.

De gevolgen van een dergelijke stap zullen groot zijn. Alleen al het simpele feit dat er in Nederland – een van de zes oprichters van wat nu de EU is – een referendum over een NEXIT gehouden kan worden, zal zorgen voor reputatieverlies binnen de EU. Als het daadwerkelijk tot een NEXIT komt, dan zullen de gevolgen voor de handel in Nederland enorm negatief zijn.

Open economie

Nederland is een open economie en ongeveer een-derde van ons nationaal inkomen wordt met exporthandel verdiend en zo’n 2.5 miljoen banen zijn gerelateerd aan de export.[1] De EU is onze grootste handelspartner en het belang van de EU kan niet makkelijk overschat worden; door de EU ligt - zo rekent het CPB voor- ons nationale inkomen ruim 3% boven het niveau wat het geweest zou zijn zonder EU.[2]

Kortom, het is belangrijk na te gaan wat een NEXIT voor onze internationale handel zou betekenen en het PVV-programma wat dit betreft door te rekenen. Let wel, we beperken ons hier tot de handelseffecten. Dit levert een onderschatting van de daadwerkelijke effecten op omdat we niet kijken naar de effecten op arbeidsmigratie en buitenlandse directe investeringen.

Zwaartekrachtmodel

In de wetenschappelijke literatuur is de gangbare manier om de effecten van het opzeggen van een handelsverdrag (in het geval van NEXIT) te onderzoeken het gebruik van het zogenaamde zwaartekrachtmodel. Het basisprincipe van dit model is simpel: de handel tussen twee landen is groot als beide landen groot zijn in economisch opzicht, maar wordt negatief beïnvloed door de afstand tussen deze twee landen. De factor afstand moet hierbij breed worden opgevat. Het betreft niet alleen de afstand in kilometers, maar ook culturele en institutionele afstand. Hoe meer landen van elkaar verschillen, hoe groter de afstand en hoe kleiner de handel.

Zoals elk model is ook het zwaartekrachtmodel een benadering van de werkelijkheid en niet elk relevant aspect wordt meegenomen; daar is het een model voor. De moderne statistiek stelt ons evenwel in staat om met verassend veel aspecten weldegelijk rekening te houden.[3] De ervaringen met ruim 300 bestaande handelsverdragen stelt ons in staat om een schatting te maken wat het zou betekenen als Nederland uit de EU stapt. En passant wordt de euro dan overigens ook opgegeven.

Hieronder tonen wij de uitkomsten van de met ons zwaartekrachtmodel geschatte effecten van een NEXIT. In overeenstemming met het al geconstateerde belang van de EU voor Nederland is het effect zeer sterk negatief: de totale export van Nederland daalt met maar liefst met 45% en het nationale inkomen daalt significant met 2.4% (zie Tabel 1). De effecten voor de diverse sectoren zijn eveneens fors in de min: de landbouwexport daalt met 17.8%, en de export van de industrie wordt bijkans gehalveerd: minus 43.5% (zie Figuur 1). Deze cijfers zijn overigens een ondergrens van de handelseffecten, deze effecten worden ruim overschreden als we ook nog eens rekening zouden houden met de verwevenheid van de internationale handel in halffabricaten via internationale waardeketens. Er zijn ook landen die profiteren van een NEXIT; er treedt in sommige gevallen een verschuiving op naar landen die het Nederlandse exportlacune opvullen.

Wat verder opvalt is dat een NEXIT niet alleen Nederland maar ook onze handelspartners binnen de EU en vooral onze naaste buurlanden hard zal treffen: de uitvoer van België zal met ruim 6% afnemen en met 2 à 3% voor Duitsland, Denemarken en het Verenigd Koninkrijk. Nederland is vanwege de zeer gunstige geografische ligging een belangrijke handelspartner voor de omringende EU-landen met de rest van de wereld. Echter, dit voordeel zou door een NEXIT grotendeels worden weggevaagd voor zowel Nederland als de rest van de EU (zie Figuur 2).

Conclusie

Nederland is een handelsland en heeft zich daarom altijd sterk gemaakt voor verdere stimulering van de internationale handel. Dit heeft bijgedragen aan de welvaart in Nederland. Een NEXIT draait de verworvenheden met betrekking tot de internationale handel terug. Dat de vingeroefeningen die wij hier hebben laten zien niet louter theoretische exercities zijn, laat ook de ervaring van het Verenigd Koninkrijk met BREXIT zien; ook daar nam de handel zeer sterk af en daalde het nationale inkomen. Het gevolg van de desastreuze BREXIT is dat inmiddels twee-derde van de Britse bevolking spijt heeft. [4] Ook een NEXIT is niet in het belang van Nederland en dus ook niet in het belang van de PVV kiezer, zoals onlangs in Trouw werd opgemerkt.[5] Laten we hopen dat de NEXIT-optie een mogelijk regeerakkoord met de PVV niet zal halen. Daarvoor is het cruciaal dat de eventuele coalitiepartners dit standpunt van de PVV niet overnemen en zo weerstand bieden aan de PVV kronkel[6] dat Nederland(ers) bovenaan zetten, onder andere zou kunnen betekenen dat er een handelshek om ons land wordt geplaatst.[7] 

Noot van de auteurs:

Geheel in overeenstemming met het huidige politieke klimaat schrijven wij deze blog in het Nederlands, terwijl wij nog niet zo heel lang geleden onze bijdrage in het Engels zouden hebben geschreven.

Over de auteurs

Steven Brakman is hoogleraar internationale economie bij de Faculteit Economie en Bedrijfskunde.

Harry Garretsen is hoogleraar International Economics & Business bij de Faculteit Economie en Bedrijfskunde.

Tristan Kohl is Universitair Hoofddocent Internationale Economie bij de Faculteit Economie en Bedrijfskunde.

Referenties

[1] Zie CBS website: https://longreads.cbs.nl/nederland-handelsland-2023/dashboard/.

[2] Zie Freeman, D., G. Meijerink, R. Teulings (2022), Handelsbaten van de EU en de interne markt, CPB:  https://www.cpb.nl/sites/default/files/omnidownload/CPB-Notitie-Handelsbaten-van-de-EU-en-de-interne-markt.pdf

[3] Zie voor een gedetailleerde uitleg: Brakman, S., Garretsen, H., & Kohl, T. (2018), Consequences of Brexit and options for a ‘Global Britain.’ Papers in Regional Science 97 pp. 55-72 (https://doi.org/10.1111/pirs.12343), en Brakman, S., Garretsen, H., & Kohl (2023), T. EXITitis in the UK: Gravity Estimates in the Aftermath of Brexit. De Economist 171, 185-206 (https://doi.org/10.1007/s10645-023-09421-3).

[4] Zie https://cepr.org/voxeu/columns/options-global-britain-after-brexit en https://cepr.org/voxeu/columns/impact-brexit-uk-economy-reviewing-evidence.

[5] Irene van Staveren, Nexit? Die pakt ook voor PVV-stemmers slecht uit, Trouw, 27 november, 2023.

[6] Zie ook Mathijs Bouman, “Nederland eerst’, Het Financieele Dagblad, 27 november 2023, https://fd.nl/opinie/1497526/nederland-eerst

[7] Zie ook Sheila Sitalsing, ‘Niets bleek bestand tegen het hek om Nederland’, De Volkskrant, 25-11-2023.  https://www.volkskrant.nl/politiek/zoveel-partijen-met-zoveel-ideeen-maar-niets-bleek-bestand-tegen-het-hek-om-nederland~b67a3e70/