Stelt u zich eens voor, u bent zorgprofessional in een derdelijns centrum zoals het UMCG. U heeft een stevige werkdruk en ziet patiënt na patiënt. En steeds vaker realiseert u zich dat deze patiënten gezamenlijk geen dwarsdoorsnede van de samenleving vormen. U ziet disproportioneel vaak de mensen die jarenlang hebben gerookt, die na iedere dieetpoging nóg zwaarder zijn geworden, die beweging tot een minimum hebben beperkt. Het zijn vaak de mensen met een korte opleiding en een krappe beurs. Wat zou u dan doen? Keer op keer in gesprek gaan dat de leefstijl moet veranderen? Met een machteloos gevoel het maar laten gaan, want dit gaat uw invloed te boven?

Beide reacties zijn invoelbaar. Stel dat u ervoor kiest om het gesprek aan te gaan. Leefstijl heeft immers een enorme potentie om ziekte en ellende te voorkomen. Een uur wandelen per week beschermt al tegen depressie. Leven zonder tabak en alcohol verlaagt het risico op onder meer veelvoorkomende kankersoorten. Obesitas bij de moeder is momenteel helaas de belangrijkste oorzaak voor vroeggeboorte van kinderen. En toch blijkt het in onze samenleving buitengewoon lastig om gezond te leven. Meer dan de helft van de volwassenen heeft overgewicht of is obees, en we zijn de zitkampioenen van Europa. Dat ligt niet aan gebrek aan wilskracht of kennis. In pakweg de jaren 80 van de vorige eeuw kwam overgewicht veel minder voor dan tegenwoordig, terwijl er destijds veel minder aandacht was voor leefstijl van individuen. Misschien heeft u die tijd meegemaakt? Joggen en aerobics waren nog tamelijk exotische manieren om je tijd door te komen. Gezonde voedingsmiddelen uit het mediterrane dieet zoals olijfolie gingen er bij de gemiddelde Nederlander niet in.

Dan de tweede reactie: ‘dit gaat mijn invloed te boven’. Ook dat is een juiste constatering. Commerciële determinanten van gezondheid vormen een belangrijke oorzaak voor onze ontspoorde leefstijl en de ziekten die daarmee gepaard gaan, zoals recent nog besproken in een urgent rapport van de World Health Organization. Vapen is een verdrietig voorbeeld van een klinkend marketingsucces van de tabaksindustrie, die daarmee de ‘rookvrije generatie’ succesvol binnenhengelt als replacement smokers. Een enkele e-sigaret kost weinig en bevat een gigantische hoeveelheid nicotineshotjes, die op vrijwel ieder gewenst moment genuttigd kunnen worden. Extreem verslavend, en op je zeventiende niet cool genoeg meer, waarna de echte sigaret lonkt. Maar ook de toename van hip inspanningsloos vervoer zoals met de e-bike draagt bij, net als het ultra-processed food dat zich diep in onze tegenwoordige eetgewoonten heeft genesteld. Die ontwikkelingen vragen om stevig optreden van onze overheid als strenge marktmeester. Wettelijk vastgelegde gezondheidsdoelen zouden daarbij ondersteunen, geloven de Groningse hoogleraren Jochen Mierau en Brigit Toebes. Hun voorstel daartoe is al kracht bijgezet door bijvoorbeeld de KNMG en de Nederlandse Zorgautoriteit. Prof. Koert van Ittersum van de FEB is expert in de marketing van de tegenbeweging: hoe maak je door middel van marketing gezondheid en duurzaamheid aantrekkelijk? Zie bijvoorbeeld dit filmpje van de Aletta Jacobs School of Public Health.

Zelf ben ik actief binnen de Coalitie Leefstijl in de Zorg. In het Integrale Zorgakkoord is vastgelegd dat leefstijl een integraal onderdeel vormt van ieder zorgtraject per 1 januari 2025. Dat is een forse uitdaging, waarbij deze Coalitie aan zet is. Allerlei knelpunten worden geadresseerd, zoals de schotten tussen de verschillende domeinen en de financieringsroutes. Natuurlijk is er veel aandacht voor de behoeften van patiënten en zorgverleners om de uitdaging te laten slagen. Ik coördineer in opdracht van de Coalitie een onderzoeksproject naar de attitude, motivatie en behoeften van zorgverleners, met speciale aandacht voor fysiotherapeuten en verpleegkundigen. Er is al relatief veel onderzoek verricht naar de attitude van artsen ten opzichte van leefstijladvisering bij patiënten, met bijvoorbeeld dit uitstekende en zeer leesbare artikel van onder andere meerdere collega’s van het UMCG als resultaat. Opmerkelijk genoeg is er, ook internationaal, nog vrij weinig bekend over de ideeën van fysiotherapeuten en verpleegkundigen op dit gebied. Deze disciplines kunnen ieder op hun eigen wijze als echte leefstijlexpertises worden gezien. We zijn benieuwd naar de resultaten, en hopen daarmee bij te dragen aan steviger leefstijladvisering in zorgtrajecten.

Zo is de cirkel rond. We denken dat het goed is dat zorgprofessionals zich realiseren dat de leefstijl van hun patiënten voor een belangrijk deel buiten de bewuste keuzes van de patiënt zelf ligt. De omgeving, maatschappelijke en commerciële factoren hebben vaak meer invloed. Tegelijkertijd heeft de zorgprofessional wel degelijk invloed en dus macht. Die invloed en macht liggen in het individuele patiëntencontact, zoals de Coalitie Leefstijl in de Zorg ondersteunt. Daarnaast kunnen zorgprofessionals een belangrijke rol vervullen in het beïnvloeden van consumentengedrag, in het signaleren van gezondheidsbedreigingen en in het agenderen van oplossingen. Hoe sterker de tegenbeweging hoe beter – en een flinke dosis marketing en lobby is daarbij zeer behulpzaam.

Author: Karine van ’t Land - c.j.van.t.land@rug.nl