Origineel gepubliceerd op 18 februari 2018 op www.rug.nl. 

Als kleine jongen ervoer hij het enorme contrast tussen Oost- en West-Berlijn. Nu maakt hij zich sterk voor het verminderen van schrijnende gezondheidsverschillen in onze regio. Een gesprek met Jochen Mierau, de onvermoeibare initiatiefnemer van de Aletta Jacobs School of Public Health.

Tekst: Riepko Buikema / Communicatie

In de ontvangsthal van het UMCG valt het gesprek even stil. In gedachten gaan twee jonge vaders terug naar de periode waarin ze hier noodgedwongen eerder rondliepen omdat hun eigen gezinnen medische zorg nodig hadden. Een blik van herkenning. Van dankbaarheid ook. Wat een ongelooflijke luxe dat we in Groningen kunnen vertrouwen op zo’n uitstekend ziekenhuis.

Dat is geen vanzelfsprekendheid, weet Jochen Mierau (35), geboren in het Oost-Duitse Jena. Hij verhuisde op jonge leeftijd naar Berlijn en maakte als 6-jarige de val van de Muur mee. ‘Ik herinner me de grote optocht ter ere van de veertigste verjaardag van de DDR op 7 oktober 1989. En een maand later was het allemaal voorbij. Ineens kwam ik in een heel ander tijdperk terecht, met andere mores. Dat blijft je altijd bij. Mensen konden weg en gingen dus ook. De school stroomde leeg. Gym- en zwemles werden afgezegd omdat er geen mensen meer waren.’

Nieuwe missie

Ook het gezin Mierau vertrekt. Zijn vader vindt in 1991 een baan bij het Biologisch Centrum van de RUG. In het spoor van pa, moeder (filosofie) en broer (letterkunde) kiest ook Jochen in Groningen voor de wetenschap. Hij promoveert op een onderzoek naar de houdbaarheid van het Nederlandse pensioenstelsel in tijden van vergrijzing en richt zich vervolgens op de zorg. ‘Daar spelen dezelfde problemen. Een kleinere groep jongeren moet de kosten van een grotere groep ouderen opbrengen. De beleidsopties voor beide problemen zijn hetzelfde.’ Het brengt Mierau een nieuwe missie, waar hij met hart en ziel aan werkt: het verminderen van gezondheidsverschillen in Noord-Nederland.

Schrijnende verschillen

Want vergis je niet, waarschuwt Mierau, ook bij ons om de hoek zijn er schrijnende verschillen. ‘Als je in Groningen van Helpman naar Selwerd of Vinkhuizen fietst, gaat de gemiddelde levensverwachting van de wijkbewoners die je onderweg tegenkomt zo een paar jaar naar beneden. Op een stukje van vijf kilometer. Dat is bizar. In onze stad is immers vrijwel alles gelijk. Tijdens dat ritje verandert het zorgsysteem niet, iedereen kan terecht bij hetzelfde ziekenhuis en dezelfde verzekeraars. En toch zijn er grote gezondheidsverschillen tussen de bewoners van die wijken. De economische status van het gezin waarin je wordt geboren is erg bepalend voor jouw levensverwachting.’

‘Noord-Nederland geeft wat dat betreft een heel interessant beeld. Het is een kleine regio met grote verschillen. In Pekela is de levensverwachting voor mannen 76,5 jaar, tegenover 81 of 82 jaar in welvarender gemeenten in Friesland. Die grote verschillen zien we ook in zorguitgaven. Het gemiddelde bedrag dat verzekeraars uitkeren loopt uiteen van 2.000 tot 2.500 euro per jaar persoon. Zulke verschillen zien we ook tussen landen, tussen continenten. Het is spannend om daar in Noord-Nederland bovenop te zitten. Gesteund door gegevens van Lifelines kunnen we proberen lessen te trekken voor andere delen van de wereld. En omgekeerd willen we lessen uit de rest van de wereld natuurlijk graag vertalen naar inzichten voor Noord-Nederland.’

(Tekst gaat verder onder de video)

Aletta Jacobs School of Public Health

De door Mierau geïnitieerde Aletta Jacobs School of Public Health moet daarvoor hét platform worden. Een nieuwe samenwerking van alle RUG-faculteiten, UMCG, Hanzehogeschool, zorgverzekeraars, GGD en gemeenten, geïnspireerd door het succes van bijvoorbeeld de Harvard Chan School of Public Health. Together for more healthy years is het motto, preventie het toverwoord. ‘De gezondheidszorg was altijd erg gericht op het laten stijgen van de gemiddelde levensverwachting. Het is nu tijd iets te doen aan de spreiding rond dat getal. Er ligt een helder maatschappelijk probleem dat aangepakt moet worden. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat iedereen, ongeacht zijn of haar sociaaleconomische status, dezelfde gezondheid heeft?’

Geen flauw idee

Dat is geen eenvoudige opgave want we hebben eigenlijk geen flauw idee via welke tussenliggende stappen die sociaaleconomische verschillen leiden tot gezondheidsverschillen. ‘Waarom is een armer persoon vaak ook minder gezond? Scholing, voeding, leefstijl, aardbevingen en recessies spelen daarbij allemaal een rol. Maar hoe dan? Welke dingen kunnen we beïnvloeden om de verschillen terug te dringen en hoe gaan we dat doen?’ Deze fundamentele vragen bepalen voor een belangrijk deel de onderzoeksagenda van de Aletta Jacobs School of Public Health. Om de volgende stap te kunnen zetten is het nodig om de kennis van verschillende faculteiten en instituten te bundelen.’

Mierau: ‘Hoe kunnen we ervoor zorgen dat iedereen, ongeacht zijn of haar sociaaleconomische status, dezelfde gezondheid heeft?’

En daarna wordt het pas écht interessant. ‘Want als we invloed uitoefenen in een wijk, sorteert dat dan ook effect? En zo ja, kunnen we dat effect ook bereiken op andere plekken? Of was het succes alleen te danken aan een heel empathisch persoon in die ene specifieke wijk, waarbij de aanwezigheid van die persoon belangrijker was dan wat ze precies deed?’

Gezondheidsbeleid in Selwerd

Een mooi voorbeeld is het project ‘Healthy Ageing en wijkverbetering in de stad Groningen’ waarin gemeente en RUG-onderzoekers gezamenlijk gezondheidsbeleid voor de wijk Selwerd vormgeven en evalueren. De vaak benoemde tegenstelling tussen fundamenteel en beleidsonderzoek bestaat daarbij eigenlijk niet, betoogt Mierau. ‘De basis voor goed beleid is dat je weet aan welke knop je moet draaien om een bepaald effect te sorteren. En dat is ook gewoon de wetenschappelijke vraag: wat is het oorzakelijke verband tussen a en b en wat zijn de stappen daartussen? Het is goed dat wetenschappers en beleidsmakers elkaar straks vinden in de Aletta Jacobs School of Public Health.’

De ultieme test

Daarbij mag het niet bij mooi ambities en grote woorden blijven. ‘Een mooi instituut, mooie wetenschappelijke artikelen, mooie subsidies, het is allemaal prima. Maar uiteindelijk gaat het mij om de vraag: wat heb je voor de regio bereikt, wat heb je voor Groningen gedaan? Die vraag moet centraal staan. Kunnen we gezamenlijk met de partners in de regio en met behulp van fundamenteel wetenschappelijk onderzoek invloed uitoefenen op het verminderen van gezondheidsverschillen in Noord-Nederland; dát wordt de ultieme test. Pas als dat lukt is de Aletta Jacobs School of Public Health echt geslaagd.’

Meer informatie

• Contact: Jochen Mierau
• Blog: Introducing the Aletta Jacobs School of Public Health
• Website: Aletta Jacobs School of Public Health