PhD Defence Bram van Vulpen |Politics out of place

Met regelmaat verschijnen er verontwaardigde demonstranten in het nieuws die met een beschuldigende vinger wijzen naar politici ‘in Den Haag’ of mensen ‘uit de Randstad’ die geen oog zouden hebben voor de mensen op het platteland en aan de randen van het land. Denk bijvoorbeeld aan de recente boerenprotesten, de protesten tegen de aardgaswinning in de regio Groningen of de weerstand tegen de terugkeer van de wolf. Daarbij wordt er vaak gesproken over ‘de kloof’ tussen stad en platteland of tussen randstad en regio.

In zijn proefschrift Politics out of place onderzocht Bram van Vulpen de zogeheten geografie van onvrede, door te kijken hoe gevoelens van onvrede verspreid zijn over regionale scheidslijnen en welke regionale verschillen verklaringen bieden voor hedendaagse onvrede.

Nederland als interessante casus
Bij aanvang van Bram van Vulpen’s promotietraject eind 2018 was er weinig bekend over de verschillende gevoelens van onvrede en over de vele bronnen die aan de basis liggen van de geografie onvrede. Veruit de meeste studies keken binnen de context van de meest waarschijnlijke gevallen (most likely cases) voor plaatsgebonden onvrede zoals de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Doordat de geografie van onvrede vaak enkel gezien werd als een populistische dreiging, bestond er ook nog veel onduidelijkheid over de verschillende gevoelens van onvrede die inwoners zouden kunnen delen ongeacht hun stemgedrag. Met een blik vanuit sociaal-ruimtelijke rechtvaardigheid worden in Van Vulpen’s promotieonderzoek ontevreden burgers ook gezien als potentieel kwetsbare groepen die mogelijk benadeeld worden door regionale ongelijkheden, gebrekkige erkenning en ondervertegenwoordiging in de politiek.. In zijn onderzoek nam hij Nederland onder de loep, dat vanuit een internationaal oogpunt kan worden beschouwd als een minst waarschijnlijke casus (least likely case) voor de geografie van onvrede. Behalve dat Nederland klein en dichtbevolkt is, is het ook een zeer welvarend land met een proportionele democratie zonder districtenstelsel.

Regionale ontwikkeling en investeringen
In zijn proefschrift toont Bram van Vulpen aan de hand van enquêtegegevens aan dat er – zelfs – in Nederland duidelijke regionale verschillen bestaan in de mate van onvrede, zoals institutioneel wantrouwen en gevoelens van miskenning van iemands regio door de nationale politiek. Vooral de plaatsgebonden onvrede is in hoge concentraties aanwezig in de plattelandsstreken aan de randen van het land. In tegenstelling tot wat vaak wordt aangenomen biedt economisch verval in regio’s geen waarschijnlijke verklaring voor regionale onvrede in Nederland. Regionale divergentie en achteruitgang zijn vooral te vinden in demografische veranderingen. Institutioneel wantrouwen en de ontevredenheid met het regionaal herverdelingsbeleid zijn in sterkere mate aanwezig in de regio’s met gemiddeld lagere inkomens, bevolkingskrimp en vergrijzing. Hoewel de Nederlandse rijksoverheid ‘achtergestelde’ en ‘achterblijvende’ regio’s problematiseerde in recent ruimtelijk herverdelingsbeleid, waren de beleidsinstrumenten in beperkte mate ontworpen om specifiek te investeren in de meest zwakke regio’s. Met een kritische beleidsanalyse van de recent geïmplementeerde Regio Deals (2018-2022), toont Bram van Vulpen dat de rijksoverheid een onsamenhangend idee had van ruimtelijke rechtvaardigheid en daarmee van de verdeling van regionale investeringen.

Tweede Kamer in kaart
Het proefschrift van Bram van Vulpen brengt ook de politieke vertegenwoordiging van regio’s in Nederland in kaart. Samen met het Centrum voor Informatie Technologie bouwde hij een uitgebreide dataset voor de periode van 1994 tot 2021, die bestaat uit (a) de geboorte- en woonplaats van Tweede Kamerleden, genoemde plekken in Kamervragen, en (c) enquêtegegevens van regionale onvrede. Deze data hebben zij ook toegankelijk gemaakt voor een breed publiek via de website https://www.tweedekamerinkaart.nl.
In zijn analyse onderscheidt Bram van Vulpen vier type regio’s:
1) een dominant centrum met relatief veel Tweede Kamerleden uit de Randstad en weinig regionale onvrede
2) een comfortabel midden met regio’s die over het algemeen ondervertegenwoordigd waren en een laag niveau van regionale onvrede kennen 3) een vocale periferie met regio’s die relatief oververtegenwoordigd waren en een hoge mate van regionale onvrede kenden
4) een ongeziene of stille periferie waar weinig Kamerleden vandaan kwamen en bovengemiddeld scoorde op regionale onvrede.

Bram van Vulpen verdedigt op woensdag 4 oktober zijn proefschrift Politics out of place aan de Rijksuniversiteit Groningen, Campus Fryslân. Om 13:30 start het lekenpraatje en vanaf 14:00 is de promotieceremonie in de Beurs, Wirdumerdijk 34 te Leeuwarden.
Als je niet persoonlijk aanwezig kunt zijn, kun je de verdediging volgen via de livestream.

Over Bram van Vulpen
Bram van Vulpen (1989) is afgestudeerd in sociologie en begon eind 2018 met zijn promotieonderzoek aan de Rijksuniversiteit Groningen, Campus Fryslân. Momenteel is hij als docent verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, afdeling Geografie, Planning en Internationale Ontwikkeling.