‘Ook wetten die niet racistisch zijn, kunnen racistische gevolgen hebben’

Nee, de Amerikaanse wet is niet meer zo openlijk racistisch als in de tijden van de slavernij, of van de ‘Jim Crow’- wetten die tot 1964 regelden dat aparte voorzieningen voor zwarte en witte Amerikanen waren toegestaan. Er is heel veel progressie gemaakt, zegt Janet Jackson, die dit jaar als gastdocent uit Kansas aan de rechtenfaculteit van de RUG werkt. ‘Maar hoewel écht racistische wetten nu al een halve eeuw verboden zijn, werken heel veel wetten nadelig voor bepaalde minderheden. Zwarte mensen, vaak.’ Aan haar thuisinstelling, Washburn University school of Law in Topeka, Kansas, onderzoekt ze deze mechanismen en doceert ze het vak ‘Race and Law’.

‘Het is bij het strafrecht het duidelijkst. In de wet wordt geen onderscheid gemaakt tussen zwart en wit. Maar de keuze of iemand wordt voorgeleid of niet, wordt door een mens genomen, en ieder mens is bevooroordeeld. Zwarte mannen worden veel vaker naar de rechtbank gestuurd. Daar komen ze voor een jury te staan. De wet staat toe dat jury’s geen afspiegeling vormen van de samenleving. Ook de vaak witte juryleden brengen hun vooroordelen mee.’

‘Zij hebben op TV gevangenissen vol zwarte mannen gezien. Dat beïnvloedt hun oordeel, waardoor zo’n zwarte man, of hij nu schuldig is of niet, een grote kans heeft ook naar de gevangenis te gaan. Waarmee het probleem in stand blijft.’

Omdat ze te gast is in Nederland, de taal pas vier maanden leert en het recht nog niet van buiten kent, durft ze zich niet te branden aan ferme uitspraken over hoe Nederlandse wetten racistische gevolgen kunnen hebben. ‘Maar zeker is dat er ook in Nederland een raakvlak is tussen wet en ras. Dat blijkt bijvoorbeeld al uit jullie grondwet. Niet voor niets is in artikel 1 duidelijk gemaakt dat discriminatie op afkomst niet mag- als zulke discriminatie geen juridisch thema zou zijn, hoefde je dat ook niet op te schrijven.’

‘Ook in het Nederlandse strafrecht bestaat ruimte voor menselijke vooroordelen. En neem de discussies over vluchtelingen: een van de belangrijkste politieke thema’s, waarin kleur een grote rol speelt.’

Regels of systemen die bedoeld of onbedoeld een bepaalde groep benadelen kunnen gemakkelijk ontstaan, zegt Jackson. ‘Vooral als de groep die de besluiten neemt alleen bestaat uit mensen die er zelf geen last van zullen hebben. Zij wéten soms simpelweg niet dat het voor anderen niet zo goed uitpakt als voor hen, omdat ze dat andere perspectief missen.’

Daarom is diversiteit belangrijk, vindt Jackson, die benadrukt dat het niet alleen gaat om ras, maar ook om bijvoorbeeld sekse, geaardheid en fysieke gesteldheid. ‘Hoe meer perspectieven je aan tafel hebt, hoe evenwichtiger de besluiten die je neemt. Het is daarvoor wel belangrijk dat er behalve diversiteit ook sprake is van inclusie. Aan tafel moet niet alleen een divers gezelschap zitten, maar er moet ook echt naar iedereen geluisterd worden.’ Ze is daarom heel blij dat haar gastuniversiteit de RuG het thema ‘all inclusive’ heeft gekozen voor de lustrumviering.

Ook over het thema van de grote conferentie die aan het lustrum is gekoppeld, ‘Growing together: celebrating diversity and fostering inclusion’ is Jackson ronduit enthousiast. ‘Want hiermee laat je zien dat ‘diversiteit’ en ‘inclusie’ niet slechts problemen zijn die op moet lossen, maar goede zaken waarvan iedereen profiteert.’ Onderzoek na onderzoek bewijst dat, zegt ze: bedrijven met meer vrouwen in de top, hebben betere jaarcijfers. Groepen waarin mensen van verschillende afkomst samenwerken, gaan creatiever te werk en lossen problemen beter op.

‘Ik ben een optimist, en blij met elke stap in de goede richting. Het thema van het lustrum en het congres is zo’n stap. Maar we moeten niet zo naïef zijn te denken dat we daarna al onze bestemming hebben bereikt.’ Onlangs nog werd ze in de gangen van het Harmoniegebouw aangesproken door een studente, een zwarte vrouw net als zij. ‘Ze vroeg of ik de nieuwe visiting lecturer was. Dat ze me staande hield, omdat ze zelden docenten zag zoals zij. Ik heb haar nummer gevraagd, we zijn een paar keer gaan lunchen. Die herkenning maakt het verschil of de RuG voor iemand een goede onderwijsinstelling is, of een thuis.’

Janet Jackson zal op het lustrumcongres spreken over ‘inclusive societies and sustainable peace’. Zij ziet de universiteit als een onlosmakelijk deel van de maatschappij, en zou graag willen dat de universiteit niet alleen een eigen -inclusieve- microsamenleving vormt, maar die inclusieve boodschap ook buiten de muren van de academie uitdraagt.

Dat geeft ze ook haar studenten in Kansas mee, die ze ook nu nog van afstand begeleid. Zij runnen een adviespraktijk voor mensen die een klein bedrijf of een non profitorganisatie willen beginnen. Ook in de leiderschapstraining die ze in Groningen gaf aan honours-studenten speelde diversiteit een rol.

Zelf voelt ze zich zowel op haar faculteit als in Stad warm verwelkomd. Dat was geen verrassing. Toen ze met haar gezin plannen maakte voor een jaar in het buitenland, ging haar hart al snel naar Groningen uit. Zelfs al voor haar betrekking aan de RuG officieel rond was, was haar keuze voor de stad al definitief geworden. Als het misliep, zouden ze drie maanden in de stad gaan neerstrijken, tot Jackson op een andere Europese universiteit alsnog aan de slag kon. ‘Maar gelukkig kreeg ik die aanstelling die ik zo graag wilde, waardoor we een heel jaar kunnen blijven.’

Thuis in Kansas, heeft ze een buurvrouw die uit Groningen komt. Die sprak altijd zo liefdevol over haar geboortegrond, dat de familie van Jackson op afstand ook van de stad is gaan houden. Bij een eerste bezoek aan Nederland, tien jaar terug, bleek die liefde niet ongegrond. Met de zus van haar buurvrouw raakte ze op slag bevriend. ‘Zij helpt me ook heel erg met de taal.’

Haar dochter gaat naar een internationale school, haar man is vrijwilliger bij een vluchtelingenorganisatie. ‘Ookal zijn we hier maar een jaar, we willen echt deel uitmaken van de maatschappij. In Groningen is dat niet moeilijk.’ Inclusiviteit in de praktijk.

Tekst: Franka Hummels
Foto: Reyer Boxem
Bron: Broerstraat 5