Zingeving voor meer (geestelijke) gezondheid

Bijna dagelijks kun je erover lezen: de problemen in de (geestelijke) gezondheidszorg. De kosten rijzen de pan uit en er zijn lange wachtlijsten door een tekort aan capaciteit. Dan is er ook nog de vergrijzing en is het personeel overbelast. Met andere woorden, het systeem moet anders. De kersverse hoogleraar en psychiater Rogier Hoenders ziet daarbij een belangrijke rol weggelegd voor zingeving.

_{Tekst: Merel Weijer, Corporate Communicatie RUG / Foto’s: Reyer Boxem}

Het beste van twee werelden

In Groningen zijn ze met de aanpak van de problemen in de gezondheidszorg voortvarend te werk gegaan.  De Faculteit Religie, Cultuur en Maatschappij en Lentis GGZ sloegen de handen ineen en hebben een unieke leerstoel in het leven geroepen: zingeving, leefstijl en geestelijke gezondheid. Hoenders legt graag uit waarom de nieuwe leerstoel zo uniek is. “Het is een multidisciplinaire samenwerking tussen geestelijke verzorging, religiewetenschappen, sociologie, psychologie, en geneeskunde.” Een functie die Hoenders op het lijf geschreven lijkt. Hij werkte al 25 jaar in de GGZ als psychiater en een belangrijk onderdeel van zijn werk was al onderzoek doen, kennis vergroten en overdragen. Met deze nieuwe baan komt hij letterlijk met 1 been in de wetenschap en 1 been in de klinische praktijk te staan. De combinatie bevalt hem uitstekend. “Hoe mooi het werk in de GGZ ook is, er is ook veel leed en processen gaan soms traag. De universiteit voelt voor mij als een frisse wind. Het werken in de praktijk met mensen die ziek zijn en het werken met toekomstgerichte en leergierige studenten bij de universiteit zorgt voor een dynamische afwisseling. Het is ‘het beste van twee werelden’.”

Flauwekul of naïef geloof

Hoenders richt zich op drie onderwerpen: complementaire zorg, leefstijl en zingeving. Ze zijn hem niet vreemd want zijn hele carrière heeft Hoenders zich al ingezet voor vormen van informele zorg. Denk hierbij aan leefstijlinterventies, meditatie, yoga, hardlopen tegen depressie, gezond eten, ademhalingsoefeningen etc. Daarnaast houdt hij zich ook al langer bezig met complementaire zorg, zoals natuurlijke middelen. Bijna de helft van de Nederlandse bevolking gebruikt deze middelen zoals bijvoorbeeld sint-janskruid, lavendel, valeriaan, melatonine, omega3 vetzuren, cannabisolie, enz. Hoenders wil graag onderzoeken hoe we daar op een verstandige manier mee om kunnen gaan. Bijvoorbeeld door mensen te helpen om betere keuzes te maken. Maar ook onderzoekt hij of we ze kunnen toetsen en of we ze kunnen integreren in de reguliere zorg. Hij vindt het belangrijk dat daarbij kritisch en wetenschappelijk, maar ook open-minded gekeken wordt. “Veel mensen die er iets van vinden zijn ofwel dogmatisch tegen en vinden het op voorhand flauwekul of ze hebben een blind, naïef geloof dat alles wat natuurlijk is, goed is. Beide zijn niet waar en het is belangrijk hierin een wetenschappelijke middenweg te vinden.”

Zingeving als motor voor verandering

Wat betreft leefstijl heeft Hoenders met zijn groep een eigen methodiek (een GLI, gecombineerde leefstijlinterventie) ontwikkeld speciaal voor mensen met psychische aandoeningen. Het gaat dan om gezonder eten, meer bewegen, vaker ontspannen, meer slapen, sociale relaties, minder gebruik van genotmiddelen en junkfood. Maar ook zingeving kun je volgens hem zien als een leefstijlfactor. “Mensen die gezond eten leven langer en zijn minder vaak ziek maar mensen die een omschreven zingeving hebben en daar actief mee zijn, bijvoorbeeld in een gemeenschap of individueel met meditatie of yoga, leven ook langer en hebben minder vaak mentale en fysieke aandoeningen. En als ze ziek worden herstellen ze sneller.”

Aan de andere kant, vertelt Hoenders, kun je zingeving ook gebruiken als een motor achter verandering. Bijvoorbeeld bij traumaverwerking of bij leefstijlveranderingen. “Het vraagt moed en energie om tegen je neiging in naar je oud zeer te kijken. De moeite die je voor dit soort dingen moet doen kun je beter opbrengen als de doelen in lijn zijn met dat wat het belangrijkste is in je leven, dus je zingeving.”

Trage vraag

De vraag naar de zin van het leven is volgens Hoenders een trage vraag. Het zet mensen aan tot reflectie. Het is dat wat het meeste richting, betekenis en doel geeft aan het leven en het kan zowel religieus als humanistisch, atheïstisch of agnostisch zijn. Volgens Hoenders is verbinding hierbij belangrijk. “Je kunt verbinding voelen met het huidige moment, verbinding of contact krijgen met jezelf, maar het gaat ook om verbinding voelen met de ander of met de natuur. Als laatste is er nog het verbinden met het transcendente niveau. Iets voorbij het ik-perspectief; bijdragen aan een groter geheel, voorbij je eigenbelang.” Stellig zegt hij: “Het moet wel duidelijk zijn dat zingeving niet uitsluitend bedoeld is als therapie, net als religie dat niet is.” Het kan wel een bijeffect hebben op welzijn, gezondheid en levensverwachting, en zo moet het volgens hem ook gebruikt worden.

Een publieke GGZ

Hoenders vertelt enthousiast verder waar hij mee bezig is. “In Groningen zijn we nu aan het kijken hoe we de zorg anders kunnen inrichten. Bron van inspiratie daarbij is psychiater Jim van Os. Hij heeft een model ontwikkeld: Ecosysteem Mentale Gezondheid. In dat model wordt meer gebruik gemaakt van informele zorg en het samenbrengen van het medische en sociale domein.” Hiermee wordt bedoeld dat ook buurt of kerkgemeenschappen, fitnessscholen of dagbestedingscentra betrokken worden. Maar het betekent ook dat mensen aangemoedigd worden om zelf met hun eigen leefstijl bezig te gaan. Het is een herontwerp van de zorg waardoor mensen minder vaak in de schaarse, gespecialiseerde en dure een op een zorg belanden. Van Os noemt dit een publieke GGZ. Hoenders: “Ik denk dat dit een heel goed idee is. Dat we mensen ook handvatten geven om aan hun eigen gezondheid te werken.”

Het mes snijdt wel aan acht kanten

Terug naar de nieuwe leerstoel. Die is volgens Hoenders een goed voorbeeld van hoe de universiteit uit zijn ivoren toren kan komen door een samenwerking aan te gaan met een grote maatschappelijk organisatie. “Er kunnen binnen de faculteit dingen ontwikkeld en onderzocht worden en meegenomen naar de zorg. Omgekeerd zijn er in de zorg ook vraagstukken die een bron van inspiratie kunnen zijn voor onderzoek. Er zijn veel mogelijkheden voor stageplaatsen voor studenten binnen Lentis. Daar kunnen ze praktische ervaring op doen. Daarnaast wil Lentis graag haar interventies up to date houden en blijven innoveren. Daar kan de kennis en capaciteit van de faculteit heel goed voor gebruikt worden. Het mes snijdt wel aan acht kanten zou ik zeggen. Er zijn zo veel dwarsverbanden en potentiële voordelen”.  Het is duidelijk, Hoenders zit uitstekend op zijn nieuwe plek.

Meer informatie

• Rogier Hoenders