Hoe ezelpoep en koffiedrinken betekenisvol kunnen zijn

Cultureel antropoloog en onderzoeker Jelle Wiering houdt zich graag bezig met betekenisvol werk. Zijn vraag is niet zo zeer wat betekenis precies is of waarom betekenis belangrijk is. Hij is vooral benieuwd naar een antwoord op de vraag welke factoren voor betekenis in ons werk zorgen. Het gaat hem niet om de grote ideeën, nee, hij zoekt naar de alledaagse zaken die voor betekenis zorgen. Welke zaken zijn dat dan? Volgens hem: vooral lang koffiedrinken en ezelpoep.

_{Tekst: Marrit Wouda, Corporate Communicatie RUG / Foto’s: Henk Veenstra}

Het tegenovergestelde van bullshit is ezelpoep

Wiering is expert op het gebied van betekenisvol werk en doceert onder andere bij de masteropleiding Werk en Zingeving van de Faculteit Religie, Cultuur en Maatschappij. Voor zijn onderzoek naar zinvol werk wilde hij het tegenovergestelde van een bullshit job vinden. Bullshit jobs zijn banen waarin mensen het gevoel hebben weinig tot niets nuttigs toe te voegen aan de maatschappij, waarin mensen zelf weinig betekenis ervaren. Wiering: ‘Ik zocht een plek waar mensen hun werk wél als zinvol ervaarden, een plek waar ze niet zo zeer voor het geld kwamen.’ Hij kwam er achter dat er heel veel mensen zijn die graag – op vrijwilligersbasis – kooien in dierentuinen schoon willen maken. ‘Ik vind dat heel smerig, maar blijkbaar willen mensen dat.’ Hij kwam niet binnen bij de dierentuin, maar wel bij een ezelopvang. Daar schepte hij anderhalf jaar ezelpoep. ‘Ik ben antropoloog, hè? En dan doe je álles.’

Een goede plek om te zijn

De ezelopvang was een andere wereld. Het werk was totaal anders dan wat Wiering gewend was. ‘In de academische wereld ben je altijd zo ontzettend druk, maar toen ik daar binnenkwam en van alles wilde doen zeiden ze tegen me: ho, nee, we gaan eerst even zitten.’ Wiering kreeg een soort afkickcursus: elke dag begon met minstens een half uur goed koffiedrinken. ‘Ik dacht eerst steeds: laten we wat doen, kom op, dit kan efficiënter, maar langzamerhand begon ik de waarde van al dat koffiedrinken te zien.’ De waarde zat ‘m in de ruimte om het werk heen. Tijdens het koffiedrinken werd er veel gepraat, en daardoor kende iedereen elkaar heel goed, alle neuzen stonden dezelfde kant op. ‘Het kwam voor dat mensen daar heel intieme dingen deelden, iets wat je op de universiteit veel minder snel ziet gebeuren,’ vertelt Wiering. ‘De persoon in kwestie zei achteraf “mijn werk is een plek waar ik mezelf kan zijn, dit is een goede plek om te zijn.” Het was een ‘event of significance’, een moment waarbij er écht iets significants gebeurde, waar zingevingsvragen echt tastbaar werden.'

Ezelmensen vs Bankiers

Het was niet het enige moment dat indruk maakte. Het bezoek van een groep bankiers aan de ezelopvang bezorgde Wiering en zijn collega’s nog een event of significance. ‘Het was op zich een nobel idee: ze stuurden geen geld, maar kwamen zelf een paar uur helpen, maar het ging al direct mis,’ vertelt Wiering. De bankiers kwamen te laat, waren totaal niet op het werk gekleed en tot overmaat van ramp regende dat het goot. Er ontstond een soort clash tussen de ezelmensen en de bankiers. ‘Dat gaf echt een enorme kick van betekenis, wij met z'n allen, wij hebben geen last van die ongemakken, wij zetten ons er overheen, die modder, de regen de stront.’ De gebeurtenis versterkte hun identiteit van ezelpoepscheppers, en gaf daarmee hun werk betekenis.

Betekenis in de context

Voor Wiering maken die voorbeelden duidelijk dat de betekenis van werk echt niet alleen in de werktaken zelf zit. Misschien juist wel bijna niet. ‘Voor mij, bij de ezelopvang, was dat echt zo. Het poepscheppen was niet zo geweldig, en ezels zijn op zich wel leuk, maar het was vooral een goede plek om te zijn. De mensen en de sfeer maakten dat ik daar graag kwam,’ vertelt Wiering. De context waarin we betekenis ervaren wordt volgens Wiering ook bepaald door de, veelal tastbare, dingen om ons heen. ‘Wanneer we de vraag krijgen wat je werk zinvol maakt kijken we in Nederland vaak omhoog, op zoek naar grote idealistische zaken, maar ik stel voor dat we naar beneden kijken, naar de tastbare dingen.’ Dingen, zoals de modder en de poep in het voorbeeld met de bankiers, maar ook een goede plek waar je kunt zitten, lekkere koffie én tijd om die met collega’s op kunt drinken, de prulletjes op je bureau, allemaal zaken die volgens Wiering zeker niet triviaal zijn. Hij zwaait naar zijn bureau waar – onder andere – foto’s van zijn kinderen op staan. ‘Ik haat flexplekken, daar kan dit niet!’ lacht hij.

De schaduwkant van betekenis

We kunnen dus veel lering trekken uit het – grotendeels – vrijwillige werk bij de ezelopvang. Maar pas op, werk dat veel betekenis geeft, heeft ook een schaduwkant, waarschuwt Wiering. Wie het werk zinvol vindt, doet dat vaak voor minder geld, of zelfs gratis. En daar kan het mis gaan, want zo leunt het systeem op de goedheid van hen die het werk betekenisvol vinden en bereid zijn zich extra in te spannen. Wiering: ‘Kijk bijvoorbeeld naar academici die zich het schompes werken voor hun studenten. Ze willen hun best doen, ze willen goede feedback geven, want dat betekent veel voor ze, maar daardoor werken ze véél meer uren dan eigenlijk zou moeten.’

Of neem bijvoorbeeld onbetaalde mantelzorg: ‘De zorg voor je ouders op je nemen, omdat ze nergens terecht kunnen kan heel nobel en betekenisvol zijn,’ zegt Wiering. ‘Maar op de lange termijn blijft het een probleem dat er geen zorg is voor je ouders.’ ‘De overwerkende academicus en de welwillende mantelzorger lossen een probleem op, en ervaren dat als zinvol, maar in feite verhul je zo een probleem dat blijft bestaan. Op die manier wordt er, volgens Wiering, misbruik gemaakt van het feit dat we zingeving vinden in werk. En dat is dan weer weinig zinvol.

Meer informatie

• Jelle Wiering