Hoe om te gaan met microplastics in ons dagelijks leven

Microplastics zijn overal. Deze kleine stukjes plastic komen ons lichaam binnen via de lucht die we inademen, het water dat we drinken en het voedsel dat we eten. Irene Maltagliati, promovendus op het gebied van Health and Environmental Communication en wetenschappelijk coördinator bij de Rudolf Agricola School, richt zich in haar onderzoek op de vraag hoe we ons meer bewust kunnen zijn van microplastics en ons gedrag kunnen veranderen.

_{Tekst: Jelle Posthuma / Foto’s: Henk Veenstra}

‘Ik weet vrij zeker dat er microplastics uit jouw wegwerpbeker lekken,’ zegt Maltagliati kort nadat we een tafeltje hebben gevonden in het lokale koffietentje. De promovendus van de Rijksuniversiteit Groningen zou het inderdaad moeten weten. Samen met mede-onderzoekers Josefine Geiger, Barbro Melgert, Marieke Wieringa en João Graça kijkt Maltagliati naar gedrag waarbij microplastics een rol spelen. Deze kleine, vaste plastic deeltjes komen vrij tijdens het schuren of de afbraak van plastic producten en synthetische stoffen, en zijn in de meeste gevallen onzichtbaar voor het blote oog. ‘We hebben de neiging om microplastics met zwerfafval op zee te associëren, maar het is zoveel meer dan dat,’ weet de onderzoeker.

Dertig manieren om bloot te worden gesteld

Maltagliati en haar collega’s identificeerden meer dan 30 gedragingen waarmee microplastics vrijkomen of we onszelf eraan blootstellen. Dit zijn onder andere het drogen van synthetische kleding, het verwarmen van maaltijden in plastic bakjes in de magnetron, en deelnemen aan het verkeer—schurende autobanden zijn een belangrijke bron van microplastics. ‘Het is vrijwel onmogelijk om plastic te vermijden in ons dagelijks leven. Desalniettemin kunnen we actie ondernemen om te proberen te voorkomen dat microplastics in de lucht en ons eten en drinken eindigen.’

Maltagliati’s onderzoek richt zich op hoe burgers omgaan met microplastics. Het project is onderdeel van het door ZonMw gefinancierde Microplastics and Human Health Consortium (MOMENTUM). ‘Microplastics and Citizens’ heeft als doel om maatschappelijke bewustwording te creëren over microplastics en hun oorsprong, om de zorgen van mensen te begrijpen en hen te steunen bij het veranderen van hun dagelijkse gewoonten.

Beangstigend en overweldigend

De kleine stukjes plastic belanden op verschillende plekken in het menselijk lichaam, zoals in het hart en in de longen. Er zijn zelfs microplastics in placenta’s gevonden. Dit maakt microplastics ‘een behoorlijk eng onderwerp’, weet de promovendus. ‘We schrokken zelf ook toen we de lange lijst met voorbeelden hoorden. Daarom richt het project zich op hoe we het beste onze kennis over microplastics met burgers kunnen delen, zonder ze bang te maken of te overweldigen.’

‘Als mensen bang of overweldigd zijn, of het gevoel hebben dat ze er niets aan kunnen doen, dan is het onwaarschijnlijk dat ze actie ondernemen. Angst leidt tot apathie en het negeren van informatie. Soms zien we dit gedrag bijvoorbeeld als reactie op klimaatverandering. Daarom is communicatie erg belangrijk. We moeten het als een probleem communiceren, maar tegelijkertijd concrete acties en een positief perspectief bieden.’

Gedrag aanpassen

Om het bewustzijn en de gewoonten van burgers beter in kaart te brengen, nemen Maltagliati en haar collega’s interviews af, zetten ze focusgroepen op, en nemen ze enquêtes af onder experts en het publiek, zodat de onderzoekers kunnen achterhalen hoe ze burgers kunnen motiveren en helpen om hun gedrag te veranderen. Niet alle gedragsveranderingen hebben evenveel impact en zijn even makkelijk te veranderen. ‘Daarom richten we ons op de gewoonten met de meeste impact.’

In dit opzicht zijn inzichten uit de gedragswetenschappen ook erg belangrijk, vervolgt de promovendus. ‘Welke gewoonten doen we het meest en welke zijn het makkelijkst om te veranderen. Binnenshuis is het bijvoorbeeld haalbaar om goed te ventileren en stofzuigen om te voorkomen dat er microplastics in de lucht komen. We kunnen ook makkelijk sommige plastic producten vervangen, zoals de plastic snijplank of het plastic bakje dat we gebruiken voor de magnetron. Sommige dingen liggen echter buiten onze invloedssfeer, zoals het synthetische tapijt in onze kantoren of het verkeer in onze woonomgeving. In veel gevallen zijn er ook structurele oplossingen nodig.’

Belangrijke rol voor nylon vezels

Maltagliati benadrukt dat er nog veel onbekend is over de gezondheidsrisico's van microplastics. Daarom doet het MOMENTUM consortium ook onderzoek naar de gezondheidseffecten. Barbro Melgert, hoogleraar Respiratoire Immunologie aan de Rijksuniversiteit Groningen, doet bijvoorbeeld onderzoek naar de impact van microplastics op de longen. Ze heeft in het laboratorium de effecten van microplastic vezels op longstructuren getest. Melgert ontdekte dat nylon vezels in het bijzonder problemen in de groei en ontwikkeling van deze structuren veroorzaakt. Toch is er nog meer onderzoek nodig om de effecten, inclusief de schadelijke effecten, van microplastics op het menselijk lichaam te bepalen.

Duurzaamheidstrends

Maltagliati’s interesse in microplastics groeide toen ze voor haar promotieonderzoek duurzaamheidstrends onderzocht. Samen met haar begeleiders John Hoeks en João Graça, onderzoekt ze de vraag: Hoe ontstaat en verspreidt nieuw duurzaam gedrag zich en wordt het gezien als normaal? Voor haar PhD-onderzoek, richt ze zich op verschillende trends waaronder plantaardig eten, microplastics en klimaateducatie. Alle drie de trends bevinden zich in een andere fase. ‘De dialoog over microplastics bevindt zich echt nog in de beginfase, terwijl plantaardig eten nu meer wijdverspreid is.’

Hetzelfde geldt voor klimaateducatie. Maltagliati doet, samen met Josefine Geiger – expert op het gebied van gamification en milieuvriendelijk gedrag – voor dit onderdeel onderzoek naar docenten op middelbare scholen. Op een van deze scholen liet een leraar de leerlingen kijken naar de Noordpool met behulp van interactieve 360° video’s om de effecten van klimaatverandering te laten zien. ‘De keuze voor deze communicatiekanalen kan bijdragen aan het veranderen van de opvattingen en gewoontes van leerlingen, bijvoorbeeld door er met hun ouders over te praten en door minder vlees te eten.’

Werken met de Plastic Soup Foundation

Maltagliati’s onderzoek bevindt zich vaak op het snijvlak van gezondheid en klimaat. ‘Deze twee gebieden komen samen in het thema Planetary Health, dat gaat over hoe de gezondheid van onze planeet en onszelf met elkaar verbonden zijn. Een onderwerp dat zo ingewikkeld is, vereist interdisciplinaire samenwerkingen,’ stelt de promovenda. Interdisciplinariteit speelt ook een grote rol in het microplastic onderzoek. Bij het ZonMw-project zijn 14 verschillende experts uit verschillende onderzoeksgebieden betrokken, van wetenschappers tot maatschappelijke organisaties, zoals de Plastic Soup Foundation en de gemeente Groningen, met Maltagliati die hen met elkaar verbindt.

Wetenschappers verbinden

Deze rol is haar niet onbekend. Maltagliati is het vanuit haar positie als wetenschappelijk coördinator bij de Rudolf Agricola School for Sustainable Development gewend. Als coördinator verbindt zij, samen met Wanli Zheng, onderzoekers uit verschillende velden met elkaar. Ze houdt daarnaast contact met maatschappelijke organisaties. ‘De laatste tijd ligt mijn nadruk op het onderwijs. Hoe kunnen we interdisciplinaire en probleemgerichte methoden het beste toepassen in ons onderwijs? Er is zoveel kennis binnen de universiteit, maar de verbinding is er niet altijd. We horen ook van studenten dat ze graag willen leren over duurzaamheid, maar op een uitdagende manier. We willen daar als School een platform voor creëren.’

De Rudolf Agricola School helpt docenten, studenten en andere medewerkers om met elkaar en de maatschappij in contact te komen. ‘Onderzoekers en studenten vinden het steeds belangrijker om via hun werk met de ‘echte wereld’ in contact te komen. Door academische kennis en kennis vanuit de maatschappij samen te brengen kunnen we deze krachten combineren. Ik ben ervan overtuigd dat de meest interessante dingen gebeuren op het snijvlak van disciplines.’

Meer informatie

• Irene Maltagliati