Liekuut| Europese Unie? Schuif die verdragen maar aan de kant!

In ‘Liekuut’, Gronings voor rechtuit of rechtdoorzee, delen we regelmatig de blik van één van onze wetenschappers op een actueel thema. Zo laten we zien dat RUG-onderzoekers een bijdrage leveren aan het maatschappelijke debat.

De Europese Unie is een rechtsgemeenschap. Wat EU-instituties mogen, wat niet, en welke procedures er doorlopen moeten worden: het staat allemaal precies opgeschreven in de verdragen die aan de EU ten grondslag liggen. Vele juristen houden nauwlettend in de gaten dat niemand buiten hun boekje gaat. Maar, de afgelopen jaren is gebleken dat ook in Europa geldt: nood breekt wet. Is dat een goede zaak? Pieter de Wilde , Hoogleraar Europese Politiek & Maatschappij vindt dat niet zo’n probleem. Sterker nog, volgens hem is het broodnodig dat de EU de verdragen wat vaker aan de kant schuift en zo wat politieker en democratischer wordt.

Vooral voor de markt

‘Als je me tien jaar geleden had gevraagd waar de Europese Verkiezingen over gingen, had ik gezegd: vooral over de interne markt. Welke goederen en diensten staan we toe, welke niet? Voor een goed functionerende interne markt is het belangrijk dat iedereen zich aan dezelfde regels en standaarden houdt. Zo voorkom je oneerlijke concurrentie. Neem bijvoorbeeld het bestrijdingsmiddel glyfosaat. Moet dat toegankelijk voor boeren zijn? Het is een erg effectief middel, dus boeren die het niet gebruiken, worden weggeconcurreerd. Tegelijkertijd liggen er studies die het middel aan de ziekte van Parkinson linken. Belangrijk dus dat er binnen Europa wordt gezegd wat wel of niet mag.’

Waar een wil is, is een weg

‘Maar: de tijden zijn ontzettend veranderd en in de afgelopen jaren bemoeide Europa zich met zaken die eigenlijk niet binnen de afgesproken beleidsgebieden en protocollen vielen. Denk aan de Eurocrisis, de vluchtelingencrisis, de Corona-pandemie, de Russische invasie van Oekraïne… Blijkbaar geldt: nood breekt wet. Want het waren gigantische problemen, waar de EU wel in moest grijpen. Als er maar genoeg regeringsleiders vinden dat er wat moet gebeuren wat eigenlijk volgens de verdragen niet mag, vinden ze wel een manier om het wél te doen. Want al die juristen zijn ook érg goed in het vinden van een weg om de regels heen.  Waar een wil is, is een weg. En zo geldt dat de politici, niet de juristen, bepalen wat er gebeurt.’

Schuif die verdragen maar aan de kant

‘Is dat een goede zaak? Ik denk dat het belangrijk is dat we heroverwegen wat de Europese Unie is. We hebben de EU altijd vooral gezien als een rechtsgemeenschap, maar het is duidelijk gebleken dat het ook zeker een politieke entiteit is, die daarom ook politiek gestuurd kan en moet worden. We staan nog steeds voor enorme vraagstukken, waar mensen wat om geven, en waar mensen ook over moeten kunnen stemmen. Dus zeg ik: schuif die verdagen maar aan de kant. Zorg dat de EU over meer dingen beslissingen kan nemen en dat er meer ruimte is om te handelen. Want er komen in de toekomst nog veel meer crises op ons af, waar we toch echt iets mee moeten. En wanneer het gaat om crises die heel Europa raken, kunnen we dat het beste als EU doen.’

Regeltjes veranderen

‘Verdragen kun je volgens de wet veranderen. Maar dat moet je via die lidstaten laten goedkeuren. Dat is een lastig en langdurig proces, wat mogelijk niet zal lukken. Kijk bijvoorbeeld naar de unanimiteitsregels voor buitenlandbeleid. De EU kan geen buitenlandbeleid maken, tenzij alle lidstaten het er mee eens zijn. En als je dan één leider hebt die de hakken in het zand zet (we noemen geen namen), kun je niets. Je kunt dan proberen iets te regelen buiten de verdragen om, via olifantenpaadjes. Maar daarmee beschadig je de rechtsgemeenschap eigenlijk alleen maar meer. Daarom zou ik graag zien dat we, binnen de instituties die we hebben meer ruimte creëren om wél dingen te regelen.’ 

Koehandelen

‘Natuurlijk: dat klinkt misschien een beetje eng, vooral wanneer we het in Nederland hebben over het beschermen van de grondwet. Maar het is belangrijk om te weten dat de Europese verdragen véél meer regeltjes tellen dan onze grondwet. Bovendien: die verdragen gaan nooit helemaal de deur uit. En binnen Europa is er zo veel diversiteit dat leiders altijd moeten koehandelen om te zorgen dat er een meerderheid achter een plan staat. Maar wanneer we de politieke kant van de Europese Unie erkennen, dan betekent de stem van de meerderheid meer, dan hebben we ook wat te kiezen én dan kan de EU ook daadwerkelijk iets doen bij de volgende crisis.’

Meer lezen

• Overzicht van alle 'Liekuut' opiniestukken.
• Pieter de Wilde