‘De Europese verkiezingen worden weer ouderwets saai’

Dit jaar mogen in bijna 70 landen én in Europa zo’n 4 miljard mensen naar de stembus. Hoe dan ook zal dit jaar meer dan ooit blijken hoe de democratie er voor staat in de wereld. RUG-onderzoekers Ritumbra Manuvie, Pieter de Wilde en Lisa Gaufman blikken in een drieluik vooruit op de verkiezingen in respectievelijk India, Europa en de Verenigde Staten. Deze week: Pieter de Wilde. Hij voorspelt dat de Europese verkiezingen ouderwets saai zullen worden.

Verschillende media slingerden afgelopen januari een onheilstijding de wereld in: bij de verkiezingen voor het Europees Parlement in juni zouden we rekening moeten houden met een 'scherpe bocht naar rechts'. De kranten en nieuwssites baseerden zich op een rapport van de European Council on Foreign Relations (ECFR), een pan-Europese denktank. Pieter de Wilde, hoogleraar Europese Politiek & Maatschappij, heeft dergelijke voorspellingen zo vaak voorbij horen komen dat hij er niet meer in gelooft. 'Bij Europese verkiezingen hoor je in de campagne steevast het verhaal dat extreemrechts gaat winnen. Dat was bij eerdere Europese verkiezingen ook zo. Het klopt dat partijen rechts van de Europese Volkspartij (EVP), de centrumrechtse fractie van christendemocraten en conservatieven, wel groter worden. Maar ze zijn binnen het Europees Parlement nog nooit een factor van belang geweest.'

Geen vuist

En dat terwijl de Europese verkiezingen relatief veel proteststemmers trekken. De Wilde: 'Meestal halen oppositiepartijen en de partijen aan de uiteinden van het politieke spectrum meer stemmen bij de Europese verkiezingen dan op nationaal niveau.' De reden dat extreemrechts desondanks geen vuist kan maken, is dat de Europese verkiezingen 'een heleboel nationale verkiezinkjes bij elkaar' zijn, zoals De Wilde het noemt. 'Daardoor zijn er bij de Europese verkiezingen veel minder verschuivingen dan we in Nederland gewend zijn. Als extreemrechts bij ons wint, dan is er meestal een ander land waar ze verliezen en middelt zich dat uit. De beste voorspelling is dat de verkiezingen behoorlijk saai zullen worden.'

Scherpe bocht naar rechts

Mocht het zo zijn dat er wel een scherpe bocht naar rechts komt, dan zal het volgens De Wilde ook niet meer zijn dan dat. 'Dan ontstaat de mogelijkheid dat de fractie Identiteit en Democratie, waarin de extreemrechtse partijen zijn verenigd, samen met de Europese Volkspartij en de Europese Conservatieven een meerderheid hebben in het Europees Parlement. Een meerderheid zal er ook nog wel zijn met links en liberaal, maar de EVP krijgt daarmee wel een betere onderhandelingspositie, omdat ze kunnen kiezen met wie ze de meerderheid willen vormen. Dat zou nieuw zijn.'

Europese Grondwet

Niet dat we in de EU snel een radicaal andere politiek zullen zien, verzekert De Wilde. Hij noemt daarvoor verschillende redenen: 'In de Europese verdragen is heel veel vastgelegd over wat voor soort politiek de EU moet voeren. Vervolgens staat er ook nog in de Europese Grondwet wat Europa wel en niet mag en dat is een hele hoop. Daarin zit deels een liberale politiek ingebakken. Bijvoorbeeld over de vrije markt en de vrijheid van verkeer en kapitaal daarbinnen. En bovendien, stel dat extreemrechts echt heel groot wordt en met de EVP een coalitie vormt, dan komen ze er vervolgens achter dat de lidstaten, die in het merendeel niet door extreemrechts worden geregeerd, alle plannen zullen blokkeren.  De commissarissen van de Europese Commissie worden namelijk voorgesteld door de nationale regeringen. De Duitse Bondskanselier, bijvoorbeeld, is een sociaaldemocraat en zal nooit een kandidaat van de rechtsextremistische AfD naar voren schuiven. Want daarmee moet de voorzitter van de Europese Commissie wel kunnen samenwerken, ook als hij of zij een heel andere politieke kleur heeft.'

Wat wil Wilders

Wat De Wilde spannender vindt: 'Met de PVV is extreemrechts in Nederland een groot machtsblok geworden, maar als Geert Wilders premier van Nederland wordt, neemt hij dan ook zijn verantwoordelijkheid in de EU? *) Wilders is na zijn verkiezingswinst behoorlijk veranderd in zijn retoriek om presidentieel over te komen. Tegelijkertijd speelt hij ook nog zijn traditionele stookrol. Dus wat gaat hij op Europees niveau doen? Als je immigranten wilt tegenhouden, moet je in het Europees Parlement zijn, want daar gaat het over de gezamenlijke grenzen. Wil hij de EU opblazen? Of omvormen tot een Fort Europa om immigratie tegen te houden? Is hij een voorstander van opnieuw een commissie onder leiding van Von der Leyen? Ik kan me dat niet voorstellen, dus wie is zijn spitzenkandidaat voor de Europese Commissie? EU-kritische partijen hebben meestal alleen kritiek en bieden geen alternatief. Daar mag hij door journalisten weleens kritisch over worden ondervraagd. Dat gebeurt nu nog niet.'

Angelsaksisch doemdenken

À propos journalisten, De Wilde zou graag zien dat meer journalisten een andere vreemde taal dan Engels spreken. 'De ondergang van de EU wordt al jarenlang aangekondigd. Met name Angelsaksische media zijn daar heel happig op', zegt De Wilde. 'De Nederlandse journalistiek kijkt steeds meer naar Engelstalige media, omdat ze steeds minder andere talen machtig zijn. Zo importeren ze het doemdenken uit Engeland en de VS. Maar daar zit een politieke agenda achter van zowel de Britten als de Amerikanen om de EU zwart te maken. Als The Economist, The Guardian, CNN of The New York Times gelijk zouden hebben, zou de EU als dertig jaar niet meer bestaan.'

*) Dit artikel is geschreven in februari 2024, en kan daarom op dit punt minder actueel zijn  

^{Tekst Bert Platzer
Dit artikel is onlangs verschenen in ons alumnimagazine Broerstraat 5}

Meer informatie

• Pieter de Wilde