Liekuut | Niet bestaanszekerheid, maar stikstof zou het grote thema moeten zijn

In ‘Liekuut’, Gronings voor rechtuit of rechtdoorzee, delen we regelmatig de blik van één van onze wetenschappers op een actueel thema. Zo laten we zien dat RUG-onderzoekers een bijdrage leveren aan het maatschappelijke debat.

Bestaanszekerheid lijkt deze verkiezingscampagne het toverwoord. Het wordt in de media gepresenteerd als hét grote verkiezingsthema. Volgens Dirk Jan Wolffram komt dat omdat de écht grote thema’s niet vertaald worden naar partijpolitieke visies. ‘Dat was ooit anders,’ zegt de hoogleraar geschiedenis van bestuur en politiek in de moderne tijd, ‘in de jaren vijftig en zestig kwamen na fundamentele debatten over de maatschappelijke orde de sociale verzekeringswetten tot stand als antwoord op de economische crisis van de jaren dertig’. Ingrijpende en complexe oplossingen voor wat toen wèl een fundamenteel maatschappelijk probleem was: bestaanszekerheid.

Stikstofbeleid als lakmoesproef

‘De grote lakmoesproef voor het definiëren van slagvaardig beleid in de komende kabinetsformatie wordt het stikstofdossier. Eigenlijk is dat onze grote nationale brandhaard, die zeer complex is, en waar een oplossing voor móet komen, daar zijn de betrokken wetenschappers het ook over eens. Er zitten heel veel haken en ogen aan en het raakt aan tal van zaken: woningbouw en infrastructuur, de gezondheid van onze bodem en binnenwateren, de toekomst van het boerenbedrijf en dierenwelzijn. Daarnaast zijn we gebonden aan Europese regelgeving. Al deze aspecten moeten benoemd worden en vervolgens moet er een visie en duidelijk beleid voor komen.’

Complexe materie

‘Je hebt het dan over al dan niet verplichte uitkoopregelingen, stikstofheffingen voor bedrijven en een oplossing voor Schiphol. Ook kun je door deze stikstofproblematiek ironisch genoeg sommige klimaatdoelen moeilijker halen, omdat je minder windmolens kunt bouwen en geen CO₂-opslagen kunt realiseren vanwege de uitstoot bij de bouw. Al met al dus hele complexe materie, waar je niet met oneliners uitkomt.’ Maar toen ook PvdA/GroenLinks 2030 als streefjaar voor 50% stikstofreductie losliet, was het gedaan met de urgentie van het stikstofprobleem.

Welvaart remt beleid

‘In een land dat zo welvarend is als Nederland, zou bestaanszekerheid geen thema hoeven te zijn Die welvaart zorgt er aan de andere kant ook voor dat de politiek heel conservatief is in beleidsoplossingen (je weet wat je hebt, en dat wil je niet kwijt) en ideologisch geen duidelijke lijnen trekt, wat voorkomt dat (inter)nationale uitdagingen concreet worden benoemd. De nadruk op bestaanszekerheid belemmert dus effectieve beleidskeuzes op grotere terreinen, zoals natuur en klimaat, maar ook internationale samenwerking.’

Het grote zoeken

‘De politiek en het electoraat zijn tijdens deze verkiezingscampagne duidelijk zoekende. De kiezer is al jaren op drift en sinds de jaren negentig ontbreekt een duidelijke ideologie bij de meeste partijen, wat het moeilijk maakt de scheidslijnen tussen hen te ontwaren. De toenemende welvaart en een verminderde afhankelijkheid van de staat zorgen ook voor een minder ideologisch gevoed profiel. Iemand die nu vindt dat de sociale woningbouw verbeterd moet worden, ziet wellicht immigratie als bedreiging. Er zweven kiezers tussen PvdA en PVV. De oprukkende marktwerking van de afgelopen decennia en de nadruk op de zelfredzaamheid van burgers en de participatiemaatschappij maakt dat partijen zoekende zijn naar wat de burger eigenlijk van een overheid verlangt en wat de politiek kan bieden.’

Immense uitdagingen

‘Naast ons nationale stikstofbeleid staan we komende decennia voor immense uitdagingen op het gebied van klimaatverandering. Dat is een supranationaal probleem. Het raakt niet alleen aan biodiversiteit, maar ook aan ontwikkelingsvraagstukken, de daarmee samenhangende migratie en economische belangen. Daarnaast is internationale veiligheid ook een thema dat maar weinig terugkomt in de campagne, en dat terwijl er al bijna twee jaar een oorlog woedt aan de grenzen van Europa en het Midden-Oosten verre van stabiel is. Als de politieke partijen ook hier serieus mee aan de slag gaan, kan dat een nieuw startpunt zijn om beleid te maken waar we nu, maar vooral morgen, wat aan hebben en dat de kiezer houvast biedt.’

Overzicht van alle 'Liekuut' opiniestukken.