Liekuut |Het recht op gezondheid is minstens zo belangrijk als individuele keuzevrijheid

In ‘Liekuut’, Gronings voor rechtuit of rechtdoorzee, delen we regelmatig de blik van één van onze wetenschappers op een actueel thema. Zo laten we zien dat RUG-onderzoekers een bijdrage leveren aan het maatschappelijke debat.

Tijdens Stoptober worden mensen opgeroepen om te stoppen met roken. Individuen motiveren is mooi, maar wet- en regelgeving zijn onmisbare instrumenten in de strijd tegen roken, zegt Brigit Toebes, hoogleraar Gezondheidsrecht bij de Faculteit Rechtsgeleerdheid van de Rijksuniversiteit Groningen en wetenschappelijk directeur van de Aletta Jacobs School of Public Health. Het recht op gezondheid is volgens haar minstens zo belangrijk als persoonlijke keuzevrijheid. En dus moet de overheid vooral door blijven gaan met interventies. En als we toch bezig zijn, moeten we het direct ook even over alcohol hebben.

Belangrijk om in te grijpen

‘Roken is een killer. Het is een-op-een gelinkt aan kanker, diabetes en hart- en vaatziektes. Tabak heeft in de 20e eeuw voor meer dan 200 miljoen doden gezorgd. Jaarlijks overlijden er in Nederland 20 duizend mensen aan de gevolgen van roken, evenveel mensen als er in een dorp als Haren wonen. Maar de mensen die overlijden zijn over het algemeen niet de welvarende mensen uit Haren, het zijn vooral de mensen in armere gebieden. Er zijn grote gezondheidsverschillen in Nederland, en vooral de groep met een lager inkomen, en een lager opleidingsniveau leeft ongezonder. Het is dus ontzettend belangrijk dat we daar wat aan blijven doen.’

Geen recht op foute keuzes

‘Tien jaar geleden hadden we het nog veel over een soort ‘recht om te roken’, maar ik vind het mooi om te zien dat dat narratief aan het omdraaien is. Het recht op gezondheid is, net als individuele vrijheid, een voorwaarde voor menselijke waardigheid. En wanneer je COPD krijgt en daardoor de trap niet meer op kunt, wordt dat enorm aangetast. Ik denk dat dat zwaarder weegt dan keuzevrijheid. Misschien voelt dat als het afpakken van een pleziertje, maar in mijn ogen is dat juist het beschermen van iemands welzijn. Mensen zijn in principe vrij om hun eigen foute keuzes te maken, maar het is ook echt belangrijk dat we mensen helpen met het maken van gezonde keuzes. En soms betekent dat de ongezonde keuze resoluut weghalen, vooral als het gaat om producten die evident dodelijk zijn. Daarnaast ligt er, vanuit kinderrechtenperspectief, een belangrijke taak om kinderen te beschermen, zodat zij niet beginnen met roken.’

Efficiënte interventies

‘De juridische maatregelen die we hebben genomen werken ook echt. We zien het aantal volwassen rokers de afgelopen jaren is gedaald met ongeveer 5%. Er wordt ingegrepen aan de hand van vier p’s: prijs, product, plaats en promotie. Sigaretten worden een stuk minder aantrekkelijk wanneer de prijs fors stijgt, de verpakking van het product vieze foto’s toont, je ze niet meer in de supermarkt moet kopen en er geen promotie voor gemaakt mag worden. Dit zijn allemaal ontzettend goede stappen waardoor we het roken aanzienlijk terugdringen. Maar het is wel duidelijk dat we waakzaam moeten blijven, want vooral jonge mensen grijpen nu massaal naar vapes.’

Alcohol, de grote verbinder

‘Wanneer we het hebben over gezondheid moeten we het eigenlijk ook hebben over alcohol.  Alcohol is de olie van onze samenleving, het grote bindmiddel. Als het ergens gezellig is, moet er alcohol zijn. Maar wat mij betreft, is dat wel iets te vanzelfsprekend. Er is namelijk een grote groep mensen in Nederland die elke dag drinkt, en onder jongeren is er veel sprake van overmatig drankgebruik. De WHO hanteert sinds kort een nieuwe visie waarin ze zeggen: er is geen veilig gebruik van alcohol. Dus als we het recht op gezondheid centraal willen stellen, moeten we daar iets mee doen.’

Geen lobby aan tafel

‘Wat moeten we dan doen? Voor een deel kunnen we doen wat we met roken ook doen en teruggrijpen op de vier p’s: alcohol uit de supermarkten halen, de verpakking veranderen of de marketing aan banden leggen, zodat we alcohol minder koppelen aan gezelligheid. Maar wat nog belangrijker is, is dat het beleid onafhankelijk wordt gemaakt, en daarvoor moet de alcohollobby niet aan tafel zitten. We hebben dit voor elkaar gekregen met een (internationaal) anti-tabaksverdrag, waardoor de tabaksindustrie niet meer aanschuift bij de overheid als er tabaksbeleid gemaakt wordt, en ik denk dat we dezelfde insteek moeten hanteren wanneer het gaat om alcohol. Want als je de gezonde consumptie van je samenleving wil bevorderen, horen zij daar niet over mee te praten’

Geen leuke boodschap

‘Ik begrijp het, het is geen leuke boodschap, maar het is wél heel belangrijk om te doen wanneer we het recht op gezondheid, welzijn en waardigheid waarborgen. Wanneer we een bredere maatschappelijke verandering willen hebben moet je bredere wetgeving hebben, en moeten we vooral jongeren beschermen tegen blootstelling aan dingen die bewezen schadelijk zijn. Alleen dan kun je voor de toekomst een gezonde omwenteling teweegbrengen.’

Overzicht van alle 'Liekuut' opiniestukken.