Liekuut | De provincie: een merkwaardige bestuurslaag met een imagoprobleem

In ‘Liekuut’, Gronings voor rechtuit of rechtdoorzee, delen we maandelijks de blik van één van onze wetenschappers op een actueel thema. Zo laten we zien dat RUG-onderzoekers een bijdrage leveren aan het maatschappelijke debat.

Nu de coalities in de provinciehuizen vorm hebben gekregen kunnen de provinciebesturen aan de slag. Maar wat kan en mag de provincie eigenlijk? Volgens Herman Bröring, hoogleraar bestuursrecht aan de RUG, is de provincie een bestuurlijke laag die niet altijd begrepen wordt door de inwoners, hoewel ze wel een belangrijke functie heeft. Maar de koppeling tussen de verkiezing van Provinciale Staten en die van de Eerste Kamer noemt hij ongemakkelijk. 

Onderofficieren-syndroom

‘De provincie zit klem tussen twee belangrijke niveaus van het openbaar bestuur: het Rijk en de gemeente. De provincie lijkt te lijden aan wat wel het onderofficieren-syndroom wordt genoemd.  Ze neemt een positie in tussen Rijk en gemeenten, waardoor ze van twee kanten onder druk kan komen te staan. Daarbij helpt het niet dat de provincie veel minder bevoegdheden heeft dan Rijk en gemeenten. Zo hebben burgers veel meer met hun gemeente te maken dan met hun provincie. Wat betreft de verhouding tussen provincie en Rijk is het stikstofbeleid een mooi voorbeeld. De provincie heeft op dit beleidsterrein enkele bevoegdheden, maar gezien de door het Rijk vastgestelde doeleinden is haar speelruimte beperkt. In dit licht moet de betekenis van de overwinning van de Boer Burger Beweging bij de Statenverkiezingen niet worden overdreven. Toch gaat de provincie over belangrijke zaken. Denk aan ruimtelijke ordening, natuur en milieu, economische ontwikkeling en cultuur.’

Bevoegdheden van de provincie

‘Dat de provincie soms in een lastige positie verkeert, wordt duidelijk geïllustreerd door reacties van de kant van de provincie Groningen op de parlementaire enquête gaswinning. In die reacties was veel aandacht voor de energietransitie, Groningen als waterstofprovincie, infrastructurele werken en economische steunpakketten. Bewoners in het gaswinningsgebied reageerden verbijsterd. Waarom ging het niet over hun directe problemen: vergoeding van hun schade en versterking van hun huizen? En dat is precies de crux: wat betreft schadevergoeding en versterking heeft de provincie geen bevoegdheden. Die heeft zij wél waar het gaat om de economische ontwikkeling en het toekomstperspectief van de provincie. Maar dat je geen bevoegdheden hebt, wil nog niet zeggen dat je ook geen taak hebt. De provincie kan daarom best nadrukkelijker opkomen voor de door gaswinning gedupeerde bewoners. Inmiddels heeft men dat bij de provincie Groningen ook goed begrepen.’

Kiezen over beleid of voor een kiescollege?

‘Veel kiezers weten niet waar de verkiezingen van Provinciale Staten over gaan. Belangrijke thema’s die een provinciale bevoegdheid raken zijn lang niet altijd onderwerp van een Statenverkiezing. Grote windparken waren indertijd in mijn provincie, Drenthe, geen verkiezingsonderwerp. Zeg je stikstofbeleid, dan hoor je uit het Drentse provinciehuis dat eerst de kaders uit Den Haag moeten worden afgewacht. Zeg je verdubbeling van de N34, dan hoor je dat daar sowieso geen geld voor is. En de partijen die aan de verkiezingen meededen, leken deze depolitisering te volgen. Dan denk je als Drentse kiezer dat de verkiezing van Provinciale Staten alleen over de wolf gaat. En dat Statenverkiezingen dus weinig meer zijn dan het kiezen van een kiescollege: de verkiezing van een kleine groep kiezers, namelijk Provinciale Staten, die op hun beurt de leden van een ander college kiezen, namelijk de Eerste Kamer. Dat is niet alleen slecht voor het imago van de provincie, maar ook slecht voor de provinciale democratie.’

Heroverweeg koppeling verkiezingen

‘Als je het mij vraagt, zou daarom opnieuw moeten worden nagedacht over de verhouding tussen de verkiezing van Provinciale Staten en die van de Eerste Kamer. De zogenaamde demping door getrapte verkiezingen van schoksgewijze verandering van politieke machtsverhoudingen is volgens mij achterhaald. Verder weten mensen niet wie hen vertegenwoordigt in de Eerste Kamer omdat ze daar niet rechtstreeks op kunnen stemmen. Ook de opkomst van regionale partijen pleit voor een heroverweging van de verhouding tussen deze verkiezingen. Ondertussen moeten de provincies duidelijk blijven maken waar ze over gaan, met name ruimtelijke ordening, natuur en milieu, economische ontwikkeling en cultuur. En de politieke partijen die aan de Statenverkiezingen deelnemen moeten van hun onderwerpen meer werk maken. Dat is in het belang van zowel het imago van de provincie als de provinciale democratie.’

Overzicht van alle 'Liekuut' opiniestukken.