Komt een m/v bij de dokter

Maakt het uit of je als man of vrouw tegenover je huisarts zit? Bij sommige klachten logischerwijs wel. Maar wat als je een klacht hebt waarbij geslacht in principe geen rol zou moeten spelen, zoals hoofdpijn, duizeligheid of rugpijn? Ook dan is het zorgtraject verschillend. Mannen krijgen namelijk vaker lichamelijk onderzoek en een verwijzing naar een specialist dan vrouwen, blijkt uit onderzoek van Aranka Ballering.

Tekst: Nynke Broersma / Foto's: Henk Veenstra

Promovendus Aranka Ballering doet onderzoek naar gender- en geslachtsverschillen bij veelvoorkomende lichamelijke klachten. Ze kijkt of bepaalde klachten vaker en langer voorkomen bij mannen of vrouwen, en of de behandeling en diagnose verschillend is.

Voor haar onderzoek kan Ballering een unieke kijk in het hoofd van de huisarts nemen. Via een database kan ze het hele traject van duizenden geanonimiseerde patiënten volgen: van het moment dat ze bij de huisarts komen met een klacht, tot de eventuele diagnose die een huisarts stelt, en de behandeling. Als Ballering vertelt over de data die ze kan inzien gaat ze steeds wat sneller en enthousiaster praten, alsof het één grote speeltuin is voor de jonge onderzoeker. ‘Dat is het ook!’, beaamt ze. ‘Het is een hele gave database, waarmee ik precies kan zien wat voor besluiten een huisarts neemt.’

Sterke verschillen

Ballering duikt in deze data om onder andere antwoord te vinden op de vraag: doen huisartsen iets anders als ze een man voor zich hebben dan wanneer ze een vrouw in de spreekkamer zien? Ballerings conclusie is duidelijk: ‘Ja, dat doen ze. Als mannen met hoofdpijn, rugpijn, of andere klachten die niet per se afhankelijk zijn van geslacht bij de huisarts komen, dan worden mannen vaker doorverwezen naar een specialist. Ook krijgen mannen vaker lichamelijk onderzoek zoals röntgenfoto’s of een echo. Vrouwen krijgen vaker een bloedonderzoek. Dat die verschillen zó aanwezig zouden zijn, dat had ik van tevoren niet verwacht.’

Gemiste diagnose

Mannen krijgen niet alleen vaker lichamelijk onderzoek, maar ook vaker een diagnose. Bij vrouwen daarentegen blijven klachten vaker onverklaard, blijkt uit Ballerings onderzoek. Hoe het komt dat er bij vrouwen minder vaak een oorzaak wordt gevonden is moeilijk te achterhalen. ‘De medische wetenschap was en is sterk geënt op mannen. Veel diagnostische tests zijn bij de ontwikkeling vooral getest op de functionaliteit bij mannen, bijvoorbeeld. En dat kan de reden zijn dat het minder goed werkt bij vrouwen, en je dus sneller iets mist. En omdat je bij vrouwen minder vaak iets vindt, worden zij ook niet doorgestuurd voor foto’s of een echo. Dat resulteert in een vicieuze cirkel die moeilijk te doorbreken is’, legt Ballering uit.

Op de barricade

Als je er als vrouw achter komt dat je minder verdient dan je mannelijke collega’s voor precies hetzelfde werk, is het tijd om flink te gaan onderhandelen met je werkgever. Moeten we op de barricade gaan staan, nu blijkt dat vrouwen minder vaak lichamelijk onderzoek krijgen dan mannen? In de gezondheidszorg ligt dat toch wat ingewikkelder, nuanceert Ballering. ‘Huisartsen weten uit ervaring dat áls een vrouw een röntgenfoto krijgt, er dan minder vaak iets gevonden wordt. Een huisarts kan dus denken: waarom zou ik een vrouw blootstellen aan straling, als ik verwacht dat er geen diagnose uitkomt?’

Coronavaccin

Precies dezelfde lichamelijke onderzoeken eisen voor man en vrouw leidt dus niet per se tot beter resultaat. Wat wel tot beter resultaat zou kunnen leiden is vrouwen meer betrekken bij klinische trials, stelt Ballering. ‘Neem bijvoorbeeld het coronavaccin. De effectiviteit daarvan is niet uitgesplitst op mannen en vrouwen, maar later werd duidelijk dat vrouwen wellicht met minder of een andersoortig vaccin afkonden. Door vrouwen buiten te sluiten uit dit soort onderzoeken, krijgen zij eigenlijk suboptimale zorg.’

Coronatesten

Ballering heeft onderzocht of het voor het krijgen van een COVID-19 diagnose of een coronatest ook uitmaakt of je man of vrouw bent. Ze keek hierbij naar de eerste coronagolf, toen er een tekort aan testen was en deze nog niet vrij beschikbaar waren. Ze vond geen verschil tussen mannen en vrouwen, tót zij en haar collega’s keken bij de groep hulpverleners. Wat bleek: de beschikbare testen werden veel vaker gebruikt voor mannelijke hulpverleners dan voor vrouwen. Ook kregen mannen veel vaker een COVID-19 diagnose.

‘Dat vond ik wel heel opvallend’, zegt Ballering. ‘Ik vroeg me toch gelijk af: zit hier genderongelijkheid achter? Aan de andere kant: misschien werden de testen niet aan hen gegeven alleen omdat ze mannen waren, maar omdat mannen nou eenmaal ernstigere klachten krijgen bij COVID-19. Je kan genderongelijkheid zien waar je het wilt zien, maar je moet ook genuanceerd nadenken of de verschillen misschien wel terecht zijn.’

Altijd blijven leren

Sinds maart dit jaar is Ballering een van de ‘Faces of Science’ van het KNAW. Jonge getalenteerde wetenschappers schrijven en vertellen over hun werk, om studiekiezers een kijkje te geven in het leven als onderzoeker. Een rol die Ballering op het lijf geschreven lijkt, want op de vraag wat ze zo leuk vindt aan haar werk geeft ze moeiteloos antwoord. ‘Je mag altijd dingen blijven leren, en dat als beroep. Ik vind het gewoon heel leuk om dingen uit te zoeken en mijn eigen kennis uit te breiden.’

Hoe haar carrièrepad zal verlopen na haar promotie weet Ballering nog niet, maar één ding weet ze wel zeker: ‘Ik wil in de wetenschap blijven!’

Meer informatie

• Aranka Ballering
• Faces of Science blogs