Koninklijke Onderscheiding voor Theunis Piersma

De internationaal vermaarde trekvogelecoloog prof. dr. Theunis Piersma ontving dinsdag 4 april 2017 een Koninklijke Onderscheiding uit handen van de heer H.H. Apotheker, burgemeester van gemeente Súdwest-Fryslân. Hij werd benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw.

De uitreiking vond plaats tijdens de debatavond 'Noord-Nederland proeftuin voor duurzame landschappen' in Workum.

Pionier in het onderzoek naar ecologie en evolutie van trekvogels

Theunis Piersma (Hemelum, 1958) is hoogleraar trekvogelecologie bij de Rijksuniversiteit Groningen en senior onderzoeker bij het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ). Hij is een wereldwijd zeer gerespecteerde pionier in het onderzoek naar de ecologie en evolutie van trekvogels. Zijn werk betreft alle wereldwijde grote migratieroutes van vooral wad- en weidevogels: van Canada naar Zuid-Amerika, van Noord-Europa naar Afrika en van Siberië via China naar Australië en Nieuw Zeeland. Veel van het onderzoek van Piersma spreekt sterk tot de verbeelding: zo liet hij zien dat rosse grutto’s tot wel 13.000 km vliegen tussen hun broedgebieden in Alaska en hun overwinteringsgebieden in Nieuw-Zeeland.

Piersma’s onderzoek heeft tot veel nieuwe wetenschappelijke ontdekkingen geleid. Zijn vergelijkende onderzoek is wereldwijd uniek. Zo ontdekte hij dat trekvogels radicaal de opbouw van hun lichaam veranderen om zich telkens aan te kunnen passen aan de verschillende omstandigheden die ze op hun trekroute tegenkomen. Zijn boek The Flexible Phenotype over dit aanpassingsvermogen van individuen betekende een belangrijke mijlpaal in de ontwikkeling van het denken over dit fenomeen en vormt de basis voor het wetenschappelijk werk van veel anderen.

Spil in groot internationaal onderzoeksnetwerk

Piersma heeft altijd veel aandacht voor de opleiding van jonge wetenschappers. De vele promovendi die hij begeleidt groeien vaak uit tot de beste promovendi in dit vakgebied. Ook is hij een wereldwijde spil in en inspirator van een groot internationaal netwerk van onderzoekers die zich met vogeltrek bezighouden. Kenmerkend daarbij is dat hij veel mensen waar hij mee samenwerkt op een ongekend hoog niveau laat presteren.

Belangrijke wetenschappelijke erkenningen van zijn werk zijn onder andere de toekenning in 2014 van de Spinozaprijs door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), zijn verkiezing tot lid van de Fryske Akademy in 2001 en van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW) in 2009.

Wetenschappelijke fundering van natuurbescherming

Piersma kan als geen ander de resultaten van zijn wetenschappelijk onderzoek vertalen naar beleidsmakers en natuurbeschermingsorganisaties, zowel in Nederland als ver daarbuiten. Naast zijn grote verdiensten voor de fundamentele wetenschap heeft zijn werk daarmee ook grote maatschappelijk impact. Zo gaf zijn langjarige onderzoek in de Waddenzee aan wadvogels en hun voedselbron een belangrijke input aan de discussie rond de schadelijke effecten van grootschalige mechanische kokkelvisserij in de Waddenzee. Zijn werk was doorslaggevend voor de onderbouwing door natuurorganisaties van een totaal verbod op mechanische kokkelvisserij in de Waddenzee.

Ook internationaal verrichtte hij pionierswerk in de sterk door inpoldering bedreigde gebieden langs de Gele Zee in China. In een artikel in het toonaangevende tijdschrift Science vestigde hij de aandacht op de huidige alarmerende snelheid van habitataantasting in dit gebied. Het is zeer bijzonder dat hij op zoveel plekken in de wereld zo’n grote bijdrage levert aan natuurbescherming.

Kening fan ’e Greide

Niet alleen is Piersma een wereldleider in het wadvogelonderzoek, hij is dat ook in het weidevogelonderzoek, met name van de grutto. Hij combineert grensverleggend onderzoek met grote bijdragen aan een unieke maatschappelijke transitie die op dit moment in de provincie Friesland aan de gang is. Hij was een initiatiefnemer van Station Fryslan 2018, een burgerplatform dat zich richt op het formuleren van een nieuwe koers voor het Friese landschap. Uit dit platform is in 2012 het burgerinitiatief “Kening fan ’e Greide” (Koning van de Weide, waarmee de grutto bedoeld wordt) ontstaan, waarvan hij ook een van de oprichters is. In dit burgerinitiatief werken boeren en andere inwoners van het landelijk gebied, wetenschappers en kunstenaars samen in het stimuleren van een duurzame manier van omgaan met natuur en landschap.

Popularisering van de wetenschap

Piersma besteedt bijzonder veel (vrije) tijd aan het populariseren van de wetenschap van zijn vakgebied en het pleiten voor maatschappelijke verandering. Daarbij richt hij zich zowel op professionals (ministeries, natuurorganisaties e.d.) als op het grote publiek. Hij geeft hieraan op zeer bijzondere wijze invulling, vaak op een unieke, kenmerkende en creatieve manier. Zo trekt hij met componist en vogelaar Sytze Pruiksma naar zaaltjes en theaters om het verhaal van de migratievogels te verbinden aan het gevoel van het landschap via een muzikale voorstelling, waardoor hij erin slaagt ingewikkelde wetenschappelijke boodschappen voor iedereen toegankelijk, begrijpelijk en voelbaar te maken. In 2016 presenteerde hij de resultaten van zijn onderzoek in een tweedaags seminar op Oerol, Terschelling. Het verhaal van de wadvogels werd verteld via dans, verhalen en experiment.

Het uitdragen van enthousiasme over en belang van natuur in zijn directe leefomgeving doet Piersma ook op unieke wijze in zijn moedertaal, het Fries. In 2015 schreef hij "Sweltsjes fan Gaast", een persoonlijk boekje in het Fries over de huiszwaluwen die nestelen onder de dakgoot van zijn huis. Niet lang daarna verscheen een Nederlandse en een Engelse vertaling. Daarmee is het een van de weinige boeken die vanuit het Fries vertaald werd.