Promotie mw. B. de Jong: Testosterone a female hormone. Testing the function and evolution of testosterone in female birds

Promotie: mw. B. de Jong, 12.45 uur, Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen

Proefschrift: Testosterone a female hormone. Testing the function and evolution of testosterone in female birds

Promotor(s): prof.dr. A.G.G. Groothuis, prof.dr.ir. J. Komdeur, prof.dr. L. Lens

Faculteit: Wiskunde en Natuurwetenschappen

Testosteron maakt pimpelmeesvrouwtje agressiever, maar ook ijveriger en trouwer

Testosteron en vrouwen lijkt een ongewone combinatie, maar is dat niet. Hoewel het vaak het mannelijk geslachtshormoon wordt genoemd, produceren vrouwen van heel veel diersoorten ook testosteron, zij het veelal in mindere mate. Wat is de functie van dit hormoon in vrouwtjes? Dat is, in tegenstelling tot bij mannetjes, slecht onderzocht. Berber de Jong ontdekte dat het ‘mannelijke’ hormoon testosteron helemaal niet zo schadelijk voor vrouwtjes is als tot nu toe werd gedacht. Testosteron in pimpelmeesvrouwtjes – mits niet te veel en te lang - bleek hun nestbouwsnelheid en agressie te verhogen. Ook verlaagde testosteron de kans dat vrouwtjes vreemdgingen. Bij mensen werkt dit overigens andersom. In overleving en reproductief succes (gemeten als het aantal uitgevlogen jongen) vond De Jong geen verschil tussen de experimentele groepen.

Eerder dieronderzoekers vroegen zich af: ‘Hebben vrouwtjes testosteron omdat ze grotendeels dezelfde genen delen met mannetjes van dezelfde soort, inclusief de genen die testosteronproductie aansturen, en is testosteron in vrouwtjes dan mogelijk niet gunstig voor hen? Of heeft evolutionaire selectiedruk geleid tot een optimale productie van het hormoon, ook in vrouwtjes? Bewijs voor de eerste mogelijkheid leek te komen uit studies die laten zien dat testosteronverhoging in vrouwelijke vogels negatieve gevolgen heeft voor het vrouwtje. Echter, deze experimenten werkten met voor vrouwtjes extreem hoge testosteronwaardes en bovendien vaak ook buiten de voortplantingsperiode, terwijl normaal juist dan testosteron piekwaardes vertoont. De Jong streefde er daarom naar een zo natuurlijk mogelijke situatie na te bootsen bij het kunstmatig verhogen van de testosteronspiegel in vrij levende pimpelmeesvrouwtjes. Daardoor vond zij niet de grote effecten op de fitness die onderzoekers met minder natuurlijke onderzoeksmethodes altijd waarnamen.

Berber de Jong studeerde biologie aan de RUG en voerde daar vervolgens haar promotieonderzoek uit bij de onderzoeksgroepen Behavioural Ecology and Self-Organisation (onderdeel van het Centrum voor Ecologisch en Evolutionaire Studies, CEES) en Gedragsbiologie (onderdeel van het Centrum voor Gedrag en Neurowetenschappen, BCN), maar ook bij de Terrestial Ecology Unit van de universiteit van Gent. Het werd gefinancierd door het agentschap voor Innovatie door Wetenschap en Technologie (IWT) en met een kleine beurs van de Dr. J.L. Dobberkestichting. In januari gaat zij van start met haar stichting voor jeugd en natuureducatie.