Sociale vaardigheidstraining werkt niet altijd bij agressief gedrag

Sociale vaardigheidstrainingen om agressief gedrag van kinderen in het Cluster 4 onderwijs te verminderen, hebben lang niet altijd resultaat. Omdat scholen de training soms niet goed kunnen uitvoeren, maar ook omdat het effect van de training teniet wordt gedaan door groepsprocessen in de klas. Vaak wordt ook ten onrechte verondersteld dat de kinderen voor wie de training bedoeld is, allemaal gebaat zijn bij eenzelfde benadering van hun agressieve gedrag. Dat concludeert Marieke Visser op basis van haar promotieonderzoek waarop ze 14 juli 2011 promoveert aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Orthopedagoge Marieke Visser hield voor haar onderzoek een sociale vaardigheidstraining voor kinderen tussen de 8 en 12 jaar in het zogeheten Cluster 4 onderwijs tegen het licht.

Agressie

Agressie onder kinderen is van alle tijden, of het nu gaat om roddelen, schelden, pesten of zelfs fysiek geweld. Een toenemend aantal leerkrachten in het (speciaal) onderwijs heeft moeite met de aanpak van kinderen met agressief gedrag. Er wordt daarom veel gebruik gemaakt van sociale vaardigheidstrainingen, waarbij een speciale trainer met de kinderen werkt aan het verbeteren van hun gedrag. Visser onderzocht bij 74 kinderen in het Cluster 4 onderwijs de effecten van de agressiereductietraining TRAffic 8-12. Die zijn teleurstellend: “Op basis van vragenlijstonderzoek bij leerkrachten en ouders blijkt deelname aan deze training niet tot een vermindering te leiden van het agressieve gedrag van de kinderen.”

Deelstudies

In drie deelstudies ging Visser op zoek naar redenen voor het gebrekkige rendement. “De training zelf is wel zorgvuldig ontwikkeld, maar de uitvoering is niet optimaal.” Trainers hebben bijvoorbeeld moeite met het hanteren van het gedrag van de kinderen in de trainingsgroepen. Leerkrachten zijn onvoldoende betrokken bij de training. Daardoor is er, buiten de training om, te weinig aandacht voor wat de kinderen geleerd hebben, terwijl deze kinderen eigenlijk permanent ondersteund moeten worden. “Er moet meer aandacht komen voor het vervolg na afronding van een sociale vaardigheidstraining, waarbij de leerkrachten een cruciale rol spelen.”

Verschillen

Uit een andere studie blijkt dat de motieven voor agressief gedrag bij kinderen nogal verschillen. De onderzochte training houdt daar geen rekening mee, concludeert Visser. “De veronderstelling dat al die kinderen dezelfde motieven hebben voor hun agressie klopt niet. Er zijn kinderen die bang zijn voor andere kinderen en uit zelfverdediging agressief reageren, maar er zijn ook kinderen die het leuk vinden om te pesten. Ook kunnen kinderen impulsief reageren als ze overmand worden door emoties. De training sluit onvoldoende aan op al die verschillen.”

Klas

Uit een derde deelstudie van Visser blijkt dat de klas een grote invloed kan hebben op de ontwikkeling van het gedrag van het individuele kind. “Kinderen die van het Cluster 4 onderwijs naar het regulier onderwijs gingen, bleken uit zichzelf al minder agressief te worden. Niet dat er nu meer kinderen naar het reguliere onderwijs zouden moeten, maar het geeft wel aan hoezeer de context van de klas een rol speelt bij de ontwikkeling van agressie. Als je gedrag van individuele kinderen wilt aanpakken, moet je dus met de hele klas aan het werk.”

Curriculum Vitae

Marieke Visser (Groningen, 1979) studeerde orthopedagogiek aan de RUG en deed haar promotieonderzoek bij de afdeling Ontwikkelingspsychologie. Haar promotieonderzoek werd mede gefinancierd door Stichting Kinderpostzegels Nederland. De titel van het proefschrift luidt: 'The tip of the iceberg and beyond. Evaluation of an aggression reduction program for special elementary education: classical effect study & consideration of child and context'. Promotor is prof.dr. P.L.C. van Geert. Inmiddels is Visser onderzoeker bij het lectoraat Geïntegreerd Pedagogisch Handelen en het Kenniscentrum Onderwijs, Leren en Levensbeschouwing van Hogeschool Inholland in Haarlem. Ze doet praktijkonderzoek in het basisonderwijs en ondersteunt de opleiding voor Leraar Basisonderwijs, onder andere op het gebied van onderzoek in de opleiding.

Noot voor de redactie

Contact: Marieke Visser, tel. 023-5748977, 06-31006771, e-mail: marieke.visser inholland.nl