Schepen als schakels. Verbondenheid in ruimte en tijd

Oratie: dhr. prof.dr. A.F.L. van Holk, 16.15 uur, Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen

Titel: Schepen als schakels. Verbondenheid in ruimte en tijd

Leeropdracht: Maritieme archeologie, vanwege de provincie Flevoland, gemeente Lelystad en Nieuw Land Erfgoedcentrum

Faculteit: Letteren

Contact: prof.dr. A.F.L. van Holk, tel. 050 - 363 90 82, a.f.l.van.holk@rug.nl, a.vanholk@nieuwlanderfgoed.nl

André van Holk gaat in zijn oratie in op het belang van maritieme archeologie. Met zijn rede aanvaardt Van Holk het ambt van bijzonder hoogleraar Maritieme archeologie, vanwege de provincie Flevoland, gemeente Lelystad en Nieuw Land Erfgoedcentrum.

De maritieme archeologie is lang het ondergeschoven kindje binnen de archeologie geweest. Wat is eigenlijk de positie van de maritieme archeologie ten opzichte van de archeologie in het algemeen: welke meerwaarde verschaft de blik vanaf de waterkant? Een basiskenmerk van menselijk gedrag is uitwisseling, zowel materieel als immaterieel. Uitwisseling vond in het verleden veelal per boot plaats. Daarmee nemen schepen een centrale positie in de samenleving in. Goede voorbeelden van dergelijke samenlevingen zijn onder andere te vinden in de bronstijd in het Middellandse Zeegebied en rond de Noordzee. Scheepswrakken die zijn opgegraven geven inzicht in de geografische reikwijdte en verscheidenheid van culturen die met elkaar verbonden waren. Een bijzonder voorbeeld is het wrak bij Uluburun (Turkije) uit 1320 v. Chr, waarin de materiële resten uit maar liefst elf culturen zijn samengebald.

Vanaf de middeleeuwen fungeerde ook het Almere en later de Zuiderzee hier als een gigantisch verkeersplein, waar het krioelde van de schepen. De binnenvaart op deze binnenzee vormde de motor voor de economische ontwikkeling van de Republiek en de ongekende welvaart in de Gouden Eeuw. De provincie Flevoland, met 480 vindplaatsen van scheepswrakken, vormt de sleutel tot het begrijpen van deze ontwikkeling. Voorbeelden vormen het unieke systeem van beurtvaartverbindingen en het intensieve bulktransport van turf over de Zuiderzee, dat zonder inzet van schepen niet mogelijk zou zijn geweest.

De leerstoel maritieme archeologie is in 2008 bij de RUG ingesteld, door de provincie Flevoland en de gemeente Lelystad. Het is de eerste in zijn soort in Nederland. De leeropdracht omvat het Noordwest-Europese kustgebied, binnenvaart en kustvaart van prehistorie tot heden, met een accent op de (post)middeleeuwse periode in het Zuiderzeegebied en Flevoland in het bijzonder. Belangrijk onderdeel van het onderwijs is de International Fieldschool for Maritime Archaeology Flevoland (IFMAF), waarbij studenten de mogelijkheid krijgen deel te nemen aan de opgraving van een scheepswrak.