Paul and the philosophers' faith

Nieuw licht op Paulus' visie op 'geloof' en de term 'pistis' in de Grieks-Romeinse wereld

Hoe kunnen we Paulus’ gebruik van de woordgroep pistis/pisteuō (in het Nederlands vaak vertaald als geloof/geloven) begrijpen in het licht van de discoursen van zijn tijd? Suzan Sierksma-Agteres biedt in haar proefschrift een veelzijdig antwoord op deze vraag door op basis van Grieks-Romeinse literatuur betekenisdomeinen rond pistis te onderscheiden, bijpassende discoursen te beschrijven en passages uit Paulus’ brieven te lezen in het licht hiervan.

Agteres heeft inzichten uit de cognitieve taalkunde in verband gebracht met de meer literaire aanpak van discours analyse. Door semantische domeinen te onderscheiden heeft zij de veelzijdigheid van het begrip pistis voor het voetlicht weten te brengen.

Agteres concludeert dat pistis bij uitstek een term is die grenzen doorbreekt. Dit is ook te zien in ‘heidense’/niet-joodse discoursen: door onderlinge ‘goede trouw’ kunnen verbonden standhouden tussen volken met ieder hun eigen wetten. En zo kan men ook Paulus’ spreken over ‘gerechtvaardigd door geloof’ begrijpen, een beladen begrip vooral sinds de Reformatie. Voor Paulus staat het voor zijn visie op een ‘rechtvaardig gemaakte’ gemeenschap zonder grenzen tussen volken, tussen standen, tussen geslachten. Een manier van samenleven die nu, door Christus’ komst, mogelijk is geworden en Gods trouw (ook: pistis) aan de hele wereld laat zien.

Agteres: "Juist door het gebruik van geloofstaal presenteerde de vroegchristelijke beweging zichzelf als een meer filosofisch en redelijk type religie. Paulus heeft het over een ‘redelijke aanbidding’ en over het veranderen van je denken door dat steeds te toetsen aan de door God gegeven meetlat van trouw. Dat staat lijnrecht tegenover hedendaagse psychologische en fideïstische noties als een ‘sprong in geloof’ of ‘blind geloof’."

Een andere opvallende uitkomst is, volgens Agteres dat ‘ongelovigen’ (apistoi), die Paulus in sommige brieven noemt, geen buitenstaanders lijken te zijn, maar mensen die onvoldoende trouw zijn, die er naast de Ene God ook andere goden op na houden. Daarmee wordt Paulus’ taal, bijvoorbeeld als hij spreekt over ‘vorm geen ongelijk span met apistoi’ minder een advies over omgang met alle buitenstaanders en meer een advies over omgaan met mensen die van meerdere walletjes eten.

Zie ook het artikel op de website van de Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap. 

Proefschrift: https://hdl.handle.net/11370/92f85785-a03e-4ce9-a44f-82c118d8e7f5