Oratie prof.dr. M. Smit: Thuis in Nederland? Alleenstaande minderjarige vreemdelingen die volwassen worden

Monika Smit gaat in haar oratie in op de situatie van minderjarigen die zonder ouders zijn gevlucht. De meesten blijven in de regio van herkomst, sommigen zoeken hun heil verder weg, bijvoorbeeld in Europa. Veel van deze jongeren die in Nederland arriveren vragen asiel aan.

Alleenstaande minderjarigen zijn de meest kwetsbare vluchtelingen. Zij maken meer stressvolle gebeurtenissen mee en lopen een groter risico op depressie, internaliserende problematiek en traumatische stressreacties dan vluchtelingenkinderen die bij hun ouders wonen.

Spanningen

Met de vlucht is het niet voorbij. Tijdens de opvang in Nederland kunnen amv’s te maken krijgen met geweld. Die periode kan ook stressvol zijn door zorgen over achtergebleven familieleden en spanningen gerelateerd aan de vaak langdurige asielprocedure. Wie uitgeprocedeerd is moet uiterlijk op 18-jarige leeftijd vertrekken, maar velen van hen vertrekken al eerder, met onbekende bestemming. Amv’s wier asielverzoek is ingewilligd kunnen nareis van ouders aanvragen. Verreweg de meesten doen dat. Onzekerheden rond gezinshereniging leiden ook weer tot spanningen. De jongeren zien over het algemeen reikhalzend uit naar de hereniging, maar als die er komt is het niet altijd gemakkelijk: rollen en verwachtingen binnen het gezin moeten opnieuw gedefinieerd worden.

Onvoldoende geestelijke gezondheidszorg

Niet alle amv’s krijgen geestelijke gezondheidszorg als zij die nodig hebben, terwijl longitudinaal onderzoek laat zien dat als amv’s mentale gezondheidsproblemen hebben, deze na verloop van tijd niet vanzelf afnemen. Positief is dat effectieve hulp bij trauma wel mogelijk lijkt, zelfs bij onzeker verblijfsperspectief. Verder komen in de literatuur de weerbaarheid en vindingrijkheid van amv’s naar voren, hun sterke wil om het te redden in het bestemmingsland en hun vermogen om zich aan te passen aan de nieuwe situatie.

Weinig tijd voor begeleiding

Toch is de overgang naar 18 jaar een punt van zorg. Amv’s staan - zonder fysieke aanwezigheid van hun ouders - voor ontwikkelingstaken die ook moeilijk kunnen zijn voor jongeren die in hun eigen gezin wonen. En dat in een niet vertrouwde cultuur, een complexe, bureaucratische samenleving en een maatschappelijk klimaat dat er niet vriendelijker op is geworden ten opzichte van asielzoekers. De meeste amv’s zijn bij aankomst in Nederland tussen 16 en 18 jaar, zodat er maar weinig tijd is voor begeleiding voordat die met 18 jaar wegvalt. Sociale steun is veelal beperkt in het nieuwe land, hoewel er wel vaak sprake is van ten minste één ‘belangrijke ander’ en ook afwezige familieleden steunend kunnen zijn; ‘transnational family life’: een gezinsleven dat, op afstand voortgezet via telefoon en sociale media, een gevoel van welzijn en eenheid kan bieden.

De weg naar zelfstandigheid

Hoe gaat het met deze jongeren na de periode van opvang? Hoe verloopt hun transitie naar zelfstandigheid en hoe vergaat het hen op langere termijn? Er is allerlei onderzoek gedaan naar de situatie van (voormalige) amv’s. Dit richt zich vaak op een specifiek aspect zoals psychische gesteldheid, schoolcarrière of arbeidsparticipatie. Minder studies hebben aandacht voor de transitie naar zelfstandigheid, de levensloop en situatie van amv’s in bredere zin.

In de komende periode zal hoogleraar Smit, samen met Groningse collega’s en studenten, onderzoek doen naar de transitie naar zelfstandigheid van amv’s in Nederland. Hoe ervaren zij die en welke rol spelen factoren als land van herkomst, sekse, leeftijd bij aankomst, wijze van opvang en begeleiding en bronnen van steun in het verloop van die transitie?

Meer informatie

• Oratie: prof.dr. M. Smit
• Titel: Thuis in Nederland? Alleenstaande minderjarige vreemdelingen die volwassen worden
• Leeropdracht: Psychosociale zorg voor alleenstaande minderjarige vreemdelingen
• Faculteit: Gedrags- & Maatschappijwetenschappen