De Hanze
Misschien heb je wel eens van de term Hanzeverbond of Hanzesteden gehoord, of woon je zelfs wel in een Hanzestad! Maar weet je eigenlijk wel wat de steden in dit verbond deden? Voor je profielwerkstuk geschiedenis is de Hanze een interessant onderwerp, zeker als je geïnteresseerd bent in de (late) middeleeuwen!
Ontstaansgeschiedenis
Rond 1200 besloten Duitse kooplieden intensiever te gaan samenwerken. Ze wilden de gevaren van de reizen die ze ondernamen verkleinen. Schepen konden immers piraten tegenkomen of vergaan. Wanneer de verliezen gedeeld werden, konden de kooplieden meer risico's nemen en op verschillende fronten investeren. Bovendien stonden ze samen sterker wanneer ze privileges wilden afdwingen op nieuwe handelslocaties. Groepen van kooplieden werden 'Hansa' of 'Hanse' genoemd, vandaar de naam 'Hanzesteden'. Langzaamaan groeide het verbond uit tot een Europese onderneming. Kooplieden uit Duitsland, Scandinavië, Engeland, Polen, de Baltische Staten, Rusland én Nederland sloten zich aan bij het verbond. De deelnemers aan het Hanzeverbond bouwden zelfs zo'n groot imperium op dat in de 14e en 15e eeuw gesproken kan worden van een Gouden Eeuw voor de Hanzesteden.
De steden handelden in producten als zout, granen, vis, hout, wijn, bier, dierenhuiden en laken. Het vervoer ging grotendeels over zee en over rivieren, met zogeheten koggeschepen die maar liefst 15 tot 30 meter lang waren en daarmee geschikt om goederen te verschepen. De steden groeiden en bloeiden. In rap tempo kwamen er nieuwe gebouwen bij als koopmanshuizen, opslagplaatsen en stadsmuren. Deze erfenis van de Hanze is nog duidelijk te zien in veel van de Hanzesteden. Denk bijvoorbeeld aan de overeenkomsten tussen twee steden als Deventer en Zutphen, die allebei deel uitmaakten van het Hanzeverbond.
Ideeën voor je profielwerkstuk
De Hanze kan je vanuit meerdere perspectieven belichten. Allereerst kan je kijken naar de bestuurlijke kant. Hoe werd een internationale organisatie in die tijd bestuurd? En zijn er misschien overeenkomsten met hedendaagse internationale of supranationale organisaties? Ook interessant is dat er over de Hanze veel primair bronnenmateriaal beschikbaar is. Ga jij scheepswrakken of de Sonttolregisters bestuderen om meer over deze organisatie te weten te komen? Of kijk je liever naar je eigen woonplaats? Tot slot was de Hanze meer dan een handelsverbond. Scheepsvaarders namen ook hun eigen cultuur mee, en speelden zo een belangrijk rol in de verspreiding van onder andere kunst. Lees snel verder om te ontdekken hoe je deze ideeën kan uitwerken!
De Hanzedagen
Op de Hanzedagen werden zaken besproken die de gehele Hanze aangingen. Men stemde over lidmaatschap, externe vertegenwoordiging, buitenlandse en militaire zaken. Besluiten werden aangenomen of verworpen met een simpele meerderheid (de helft + 1) van de stemmen. Ook werd er gestemd over mogelijke straffen voor leden. Overtredingen waren bijvoorbeeld handelen met niet-Hanzesteden (hierdoor kwam het monopolie in gevaar), je niets aantrekken van boycots of kwaliteitseisen niet nakomen. Als straf trok de Hanzedag privileges in en legde men boetes op. In het ergste geval werden leden ‘verhanst’, wat een intrekking van het lidmaatschap betekende.
Voor je profielwerkstuk is het interessant uit te zoeken hoe de Hanze bestuurd werd. Hoe zaten de Hanzedagen in elkaar? Was het een effectieve manier van besluitvorming? Waarom wel of niet? Ook kun je je richten op het economische aspect van de Hanze. Waardoor wist de Hanze zo succesvol te worden? En waarom ging ze uiteindelijk ten onder? Hadden de economische problemen iets te maken met slecht bestuur?
Een derde optie is het trekken van parallellen met hedendaagse supranationale organisaties, zoals de Europese Unie (EU). De EU komt vaak in het nieuws vanwege problemen binnen de organisatie, bijvoorbeeld de moeizame totstandkoming van een gemeenschappelijk buitenlands beleid en het gebrek aan een centrale autoriteit. Tegelijkertijd brengt de EU ook vele voordelen met zich mee, bijvoorbeeld onze gemeenschappelijke munt. Kende de Hanze dezelfde problemen? Welke overeenkomsten en verschillen in organisatiestructuur zijn er? En zijn belangrijke politici binnen de EU misschien wel geïnspireerd geraakt door het Hanzeverbond?
Scheepsarcheologie en Sontollregisters
In 2006 is de Rijksuniversiteit Groningen samen met vier andere instanties het IFMAF project gestart. IFMAF staat voor International Fieldschool for Maritime Archaeology Flevoland. Binnen dit project wordt onderzoek gedaan naar de 450 scheepswrakken die door de inpoldering van Flevoland zijn gevonden. Intussen hebben er meerdere opgravingen plaatsgevonden, onder andere met studenten Archeologie van de RUG. In 2007 leidde dit tot een uitgebreid rapport en in 2009 deden enkele studenten van de nieuw opgerichte afstudeerrichting maritieme archeologie verslag van hun avonturen op een weblog. Op de website over vergane schepen zijn een groot aantal gevonden wrakken geïndexeerd. Voor je profielwerkstuk kun je een van deze wrakken nader onderzoeken. Kun je met de gegevens op de website in de archieven van Lelystad achterhalen wat voor schip dit was? Waar kwam het vandaan, waar ging het heen, wat vervoerde het, wie voeren ermee, waarom verging het schip? Allemaal spannende vragen voor je profielwerkstuk! Je hoeft je natuurlijk niet per se op Flevoland te richten. Misschien kun je bij jou in de buurt ook wel informatie vinden over vergane schepen. Ga eens een dag naar een archief of museum (bijvoorbeeld het Scheepvaartmuseum in Groningen) bij je in de buurt en kijk of je inspiratie kunt opdoen voor je profielwerkstuk!
Een andere interessante bron voor je PWS zijn de Sonttolregisters. De registers zijn de administratie van de tol die de koning van Denemarken hief over de scheepvaart door de Sont, de zeestraat tussen Zweden en Denemarken. Ze zijn bewaard gebleven voor de periode 1497 tot 1857. In de registers zijn bijna 2 miljoen doorvaarten te vinden. Uit deze bronnen kun je achterhalen wat er vervoerd werd over water, waar de schepen vandaan kwamen en waar ze heen gingen. Zo kun je achterhalen hoe de Hanze in de praktijk werkte. Je kunt bijvoorbeeld een jaartal nemen, of twee steden, en onderzoeken wat er zoal vervoerd werd. Welke ontwikkelingen kun je ontdekken?
Je eigen stad als Hanzestad
Misschien woon je zelf wel in een Hanzestad. Bekende Hanzesteden in Nederland zijn Groningen, Zwolle en Deventer. Maar er zijn ook andere en kleinere steden die zich aansloten bij het Hanzeverbond. Voor je profielwerkstuk kun je uitzoeken of je eigen stad aangesloten was bij de Hanze en wat dit betekende voor de ontwikkeling van je stad.
In Groningen werd bijvoorbeeld in 1463 het Jacobijnenklooster een officiële Hanzedag gehouden. Misschien kun je in de Groninger Archieven nog informatie vinden over deze dagen, of over andere Hanze-gerelateerde gebeurtenissen. In Groningen zelf zie je nog veel sporen van de Hanze. Zo wordt er sinds 2002 weer een Hanzedag georganiseerd, is er een Hanzehuis waar je producten uit (vroegere) Hanzesteden kunt kopen, en kun je zelfs een Hanzewandeling lopen!
In het Hanzehuis vind je op alle producten een beschrijving waar het vandaan komt en waarom het in de winkel ligt. Misschien is een deel ervan verzonnen, maar kun jij achterhalen welke producten vroeger ook al verscheept werden naar Groningen (of een andere Hanzestad?). Welke producten werden uitgevoerd en wat namen de schippers mee naar huis?
In je eigen stad kun je ook zoeken naar sporen van de Hanze. Duik de archieven in en onderzoek waarom je stad zich aansloot en wat voor gevolgen dit had. Reconstrueer welke gebouwen verbonden waren met dit samenwerkingsverband en maak zo je eigen stadswandeling!
Bouwkunst van de Hanze
Kooplieden die voor de Hanze voeren namen niet alleen handelswaren mee, maar ook kennis, informatie en cultuur. De Hanze heeft een belangrijke rol gespeeld in de verspreiding van de artistieke cultuur in Noord-Europa. Zo kwam in de 12e eeuw de gotiek op in Nederland en Noord-Duitsland. De stijl ontwikkelde zich verder in Frankrijk en werd tot het begin van de 16e eeuw in geheel Europa toegepast.
In de Hanzesteden floreerde de gotische bouwkunst ook. Twee soorten stenen hadden de overhand: in sommige steden werd gebruikt gemaakt van natuursteen, en in andere van baksteen. De baksteen gotiek is bijvoorbeeld vanuit Nederland doorgegeven aan de steden in het oosten. Burgers (vaak kooplieden) hadden hier meer invloed op stadsbesturen dan in andere plaatsen, zodat de baksteen gotiek hier zijn intrede kan doen. Het uiterlijk van veel gebouwen is hierdoor beïnvloed.
Voor je profielwerkstuk kun je uitzoeken of je in je eigen stad sporen kunt vinden van deze uitwisseling van architectonische ideeën. Ook kun je foto's van verschillende Hanzesteden vergelijken. In welke gebieden gebruikte men welke stenen? Kun je dit misschien terugvinden in handelsregisters in de archieven van de stad?
Geïnteresseerd geraakt?
Zou je in je studie ook iets willen doen met dit thema? Bezoek dan de open dag van de opleiding Geschiedenis of Kunst- en Architectuurgeschiedenis. Daarnaast kan het volgen van een webklas je een goed beeld geven van wat je kunt verwachten van deze studies. Wil je meer weten over het onderwerp of heb je een vraag? Mail dan naar alfasteunpunt rug.nl en je krijgt zo snel mogelijk antwoord!
| Laatst gewijzigd: | 27 juni 2023 13:37 |