Verzet horeca tegen rookverbod niet uit principe

Het verzet van kroegbazen tegen het rookverbod kwam niet voort uit principiële bezwaren, zoals vaak wordt aangenomen, maar uit een reeks andere motieven. Weliswaar was er vanaf het begin al een kleine groep principiële tegenstanders, die ook de toon zette, maar de meeste caféhouders hielden zich in het begin aan het rookverbod. Zij begonnen pas dwars te liggen toen bleek dat de handhaving beperkt was en de wetgeving inconsistent. Daardoor ontstond oneerlijke concurrentie en gingen steeds meer, vooral kleine café’s het rookverbod ontduiken. Dat blijkt uit promotieonderzoek van rechtssocioloog Willem Bantema van de Rijksuniversiteit Groningen. Hij bepleit een duidelijker rookbeleid, bijvoorbeeld over de regels van rookruimtes in café’s. Daarover dient dit jaar nog een rechtszaak, aangespannen door Clean Air Nederland. Bantema promoveert 9 juni aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Per 1 juli 2008 werd in de hele horeca een rookverbod ingevoerd, ten behoeve van de gezondheid van zowel klanten als personeel. Restaurants en grand café’s hadden weinig moeite met het verbod, maar onder de kleinere café’s groeide het verzet. Bantema: ‘Er wordt vaak beweerd dat daar een soort anarchisme aan ten grondslag lag, een wantrouwen tegen weer een nieuwe regel van de overheid, maar daarvoor kwam het verzet te traag op gang. In het begin werd het rookverbod namelijk door 86% van de café’s gerespecteerd. Pas in de maanden erna liep het terug tot ongeveer 63%.’ Uit de ruim 400 enquêtes met horeca-ondernemers en de 23 gesprekken die Bantema met caféhouders hield, blijkt dat de buurtcafé's hun omzetdaling toeschreven aan het rookverbod. En omdat er niet consequent gehandhaafd werd, zagen ze hun klanten met lede ogen vertrekken naar een café verderop waar wel asbakken op tafel stonden. Deze kroegbazen hadden bovendien vaak een band met hun klanten en vonden het moeilijker om ze op het roken aan te spreken.

Meer draagvlak creëren

Overigens leed ook de overige horeca omzetverlies in de jaren na het rookverbod. Maar die schreef dat toe aan de economische crisis, waar de cafés het rookverbod de schuld gaven. En tegenover dat verlies zagen de kleine kroegbazen geen positieve redenen voor het rookverbod. Uit het onderzoek blijkt dat bijna de helft het voornaamste doel, gezondheid van personeel en klanten, niet steunt. Bantema: ’Daarom denk ik ook dat er nog veel te winnen valt door ze van het belang daarvan te overtuigen en op die manier draagvlak voor het beleid te creëren. Wanneer draagvlak voor een rookverbod aanwezig is, spreken mensen elkaar onderling aan op het roken en behoort het kat en muis spel, zoals het roken na middernacht en het onderling waarschuwen van kroegbazen als inspecteurs zijn gesignaleerd, tot het verleden.’

Duidelijkheid

Opvallend is dat dat draagvlak voor een rookverbod in veel landen in de loop van de tijd is toegenomen. Dat Nederland daar in achter blijft, heeft volgens Bantema te maken met wisselende vonnissen en inconsistent beleid. Dan wonnen de éénmanszaakjes weer een zaak, om een jaar later alsnog hun asbak weer te moeten inleveren. Meer nog dan versterken van draagvlak bepleit Bantema dan ook duidelijkheid. ‘Een rookverbod zonder uitzonderingen is effectiever dan een rookverbod met uitzonderingen.

Rookruimtes

Zo maken steeds meer café’s gebruik van rookruimtes, waar de klant, als het goed is, niet bediend wordt. In de praktijk gebeurt dat toch, vertelt Bantema: ‘Als een inspecteur dan vaststelt dat de deur tussen de rookruimte en het café openstaat, zegt de barman dat hij die vergeten was dicht te doen. Het is heel moeilijk om er de vinger op te leggen.’

Curriculum vitae

Willem Bantema (Minnertsga, 1984) studeerde Sociologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij verrichtte zijn onderzoek aan de Faculteit Rechtsgeleerdheid, binnen het onderzoeksprogramma Public Trust and Public Law, waar hij nog steeds werkt als senior onderzoeker. Promotor is prof. dr. Marc Hertogh, co-promotor is dr. Heleen Weyers.