In Memoriam prof.dr. Hans Wijnberg

In memoriam

Prof. Dr. Hans Wijnberg (1922-2011)

In het boek “Chemie achter de Dijken”, gepubliceerd ter gelegenheid van het eeuwfeest van de eerste Nobelprijs in de chemie, wordt Hans Wijnberg geroemd vanwege het feit dat hij de organische chemie van de Groningse Universiteit internationaal op de kaart heeft gezet. Opzienbarende chemische hoogstandjes en bijzondere ontdekkingen kenmerken de carrière van één van de meest vooraanstaande chemici van Nederland in de tweede helft van de twintigste eeuw. Met die typische Wijnberg-drang voortdurend iets nieuws te willen doen en door de lat hoog te leggen -voor zichzelf en zijn omgeving-, heeft hij er in belangrijke mate aan bijgedragen dat de chemie aan de Rijksuniversiteit Groningen tot grote bloei is gekomen.

Hans Wijnberg was een markante persoonlijkheid met een grote betrokkenheid, die zijn ideeën over een hoogwaardig universitair bestel (in zijn columns in de UK, of tijdens zijn lidmaatschap van de Universiteitsraad ten tijde van de democratiseringsgolf) met kracht uitdroeg.

Na zijn middelbare schooltijd in New York werd Hans Wijnberg assistent bij het farmaceutische bedrijf van “Pfizer”. Hier werkte hij tijdens de oorlog mee aan de eerste productie van penicilline, waarna hij als officier in het Amerikaans leger meehielp aan de bevrijding van Europa. Vervolgens studeerde hij Scheikunde aan Cornell en promoveerde in 1952 aan de Universiteit van Wisconsin in Madison. Via aanstellingen als Assistent Professor in Grinnel, Iowa en New Orleans kwam hij als Fullbright Fellow in 1959 naar Leiden.

In 1960 werd Hans Wijnberg hoogleraar-directeur van het Organisch Chemisch Laboratorium in Groningen, toendertijd gevestigd aan de Bloemsingel.  Onder zijn bezielende leiding groeide organische chemie in de loop der jaren uit tot een afdeling van wereldnaam. Hier werd ook de basis gelegd voor de faam die hij als wetenschapper verwierf in met name de stereochemie. Zo wist hij door creatieve chemische synthese aan te tonen dat het dogma dat een spiegelbeeldvorm van een molecuul het vlak van polarisatie van invallend licht moest laten draaien, onjuist was. Deze doorbraak haalde alle leerboeken in de organische chemie. Het eerste stabiele bromonium ion en 1,2-dioxetaan zijn andere ontdekkingen die onlosmakelijk met Hans Wijnberg zijn verbonden.

Een grote verdienste is dat hij samen met collega’s de Groningse Scheikunde op ‘Amerikaanse leest’ schoeide: weinig hiërarchie, sterk internationaal gericht en met zeer vernieuwende en uitdagende onderzoekprogramma’s. Hij had een brede wetenschappelijke interesse en was voortdurend bezig nieuwe experimenten te bedenken. Alom erkend wordt zijn pionierend onderzoek in de asymmetrische synthese en splitsing van racemische mengsels in spiegelbeeld; moleculen van cruciaal belang voor de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen. Hans Wijnberg wordt wereldwijd gezien als een van de grondleggers van de asymmetrische organokatalyse, een gebied waarin hij zijn tijd ver vooruit was.

Voor zijn studenten was Hans Wijnberg een uniek en inspirerend leermeester. Met groot enthousiasme stimuleerde hij zijn leerlingen onbekende paden te betreden. Hij was bijzonder ingenomen als een student met een idee voor een nieuw molecuul of synthetische methode bij hem kwam. In zijn rol als mentor bracht hij zijn studenten, op weg naar een toekomst als zelfstandig wetenschapper, al vroeg in contact met de internationale top in het vakgebied. Velen van zijn leerlingen bekleden vooraanstaande posities in de industrie of zijn later zelf hoogleraar geworden. De ‘Wijnberg School’ is een belangrijke nalatenschap van deze eminente geleerde.

Hans Wijnberg benadrukte voortdurend het grote belang van chemie voor de maatschappij en was al in een vroeg stadium een pleitbezorger voor fundamenteel onderzoek als basis voor innovatie en voor een goede samenwerking met het bedrijfsleven. Zijn vele contacten met de chemische industrie buitte hij uit in het tweede deel van zijn carrière.  

Ten tijde van zijn emeritaat in 1987, waarbij hij de verplichte pensionering met vijfenzestig jaar hekelde, startte hij een eigen onderneming: “Syncom”. Dit bloeiende bedrijf voor contract research groeide snel uit tot een vooraanstaande partner voor onderzoek in de chemische synthese. Zijn gave hoogwaardig chemisch onderzoek te combineren met valorisatie resulteerde in de Wubbo Ockels prijs die hij in 1996 ontving voor innovatief ondernemerschap.

Met Hans Wijnberg herdenken wij een inspirerend, creatief en veelzijdig academicus, een bijzondere persoonlijkheid en een unieke leermeester.

Op 25 mei 2011 is hij overleden in zijn woonplaats Midlaren. Hans Wijnberg is 88 jaar geworden.

Auteur: prof.dr. Ben Feringa