Wetenschap: spannender dan showbizz

De wetenschap lijkt vaak erg ingewikkeld. De meeste mensen zullen waarschijnlijk niet heel goed weten hoe wetenschappers eigenlijk te werk gaan, en wat er allemaal moet gebeuren om tot een doorbraak te komen. Daarom is het zaak om het grotere publiek op de hoogte te houden van wat er allemaal binnen de wetenschap gebeurt, vindt Iris Sommer, hoogleraar psychiatrie aan het UMCG: “Die transparantie is erg belangrijk, ook voor het vertrouwen van de maatschappij”.

^{Tekst: Hannah de Nobel / Foto's: Henk Veenstra}

Onbekend terrein

Iris Sommer is praktiserend psychiater en daarnaast haar hele loopbaan al bezig met hersenonderzoek. Die combinatie is voor haar heel waardevol, omdat de kliniek vertelt waar meer onderzoek naar gedaan kan worden. De hersenen zijn namelijk een enorm complex orgaan, waar we eigenlijk nog maar erg weinig van weten. “Voor de kliniek betekent dat dat je het soms gewoon niet weet, en het lijden is groot met hersenaandoeningen,” vertelt Sommer. “Door een tof onderzoeksteam van getalenteerde jonge mensen te hebben kun je dan de grenzen verleggen van wat we begrijpen, en onderzoeken waar misschien nieuwe mogelijkheden zijn om mensen te helpen.”

Ingewikkeld onderzoek

Dat verleggen van grenzen is echter geen rechte lijn van idee tot doorbraak. Onderzoek gaat volgens Sommer namelijk vaak moeizamer dan mensen misschien denken: “Een onderzoek kan echt gaan als een Spaanse processie, drie passen vooruit en dan weer twee naar achter.” Uit een hypothese kunnen jaren aan onderzoek vloeien die uiteindelijk dood lopen, waarna de onderzoekers weer terug moeten naar de tekentafel. “Dat betekent niet dat de onderzoeker prutswerk heeft geleverd, of heeft zitten liegen. Het betekent dat de realiteit complexer is dan de theorie. Als je dat zonder uitleg leest dan denk je ‘wat gebeurt daar in die wetenschap?”. Daarom is Sommer ook veel bezig met public engagement, zodat het bredere publiek ook inzicht krijgt in het verloop van de wetenschap.

Vertrouwen van de belastingbetaler

Sommer is van mening dat de belastingbetaler het recht heeft te weten waar hun geld naartoe gaat, en dat daarom de ingewikkelde werkwijze goed toegelicht moet worden. “Het voelt niet echt als een plicht, omdat ik het zo leuk vind. Maar snappen hoe het proces werkt, dat is ook belangrijk voor het vertrouwen van de maatschappij in de wetenschap.” Daarom is het van belang dat wetenschappers hun proces delen, inclusief tegenslagen en beren op de weg. En zo is het voor toeschouwers een stuk duidelijker waar wetenschappers eigenlijk mee bezig zijn.

Naar de media

Vandaar dat Sommer druk bezig is met het brengen van haar wetenschap naar het grote publiek. Dat enthousiasme om kennis over te brengen begon volgens haar gewoon tijdens het geven van colleges: “Als je vroeg college geeft aan een zaal vol slaperige studenten, moet je best een beetje creatief zijn om iedereen bij de les te houden,” vertelt ze. En vanaf daar is ze met kleine stapjes een steeds groter publiek op gaan zoeken. Eerst lezingen bij Studium Generale, dan de Universiteit van Nederland, vanaf daar naar podcasts, en van podcasts naar het schrijven van boeken.

Wetenschap naar buiten brengen

Nu heeft Sommer een indrukwekkend portfolio aan media waarin ze haar kennis overbrengt. Zo heeft ze 5 afleveringen voor de populaire BNR Podcast In De Diepte gemaakt waarin ze de luisteraars meenam naar de wereld van het brein. “Daarvoor mocht ik zelf de tekst schrijven en voorlezen, dus dat was alsof ik een kort college mocht geven aan geïnteresseerde luisteraars, dat vond ik fantastisch,” vertelt ze. Ook stond ze van de zomer met ‘Shitty Science’ op Lowlands te experimenteren. Daar onderzocht ze met haar team de link tussen voeding, darmbacteriën en mentaal welzijn. Dat was niet alleen nuttig om veel data te verzamelen (poep en ingevulde vragenlijsten van festivalgangers), maar ook een moment om met geïnteresseerde jonge mensen over wetenschap in gesprek te gaan. Hoe kan gezonde voeding, via de bacteriën in je darm, je mentale welzijn verbeteren? Haar zesde boek De Bacterie en het Brein gaat nog dieper in op die vraag, en is onlangs verschenen.

Zoeken naar de middenweg

Toch is het niet altijd even makkelijk om een wetenschappelijke boodschap één op één over te brengen in de media. “Sommige programma’s willen alleen een hele simpele samenvatting, maar dan is het lastig om voldoende nuance aan te brengen. TV programma’s laten soms maar een of twee zinnetjes uit een interview zien. Dat voegt dan ook niet zoveel toe,” vertelt Sommer. Soms vertelt ze haar bevindingen het liefst met 16 slagen om de arm, maar dat is geen aantrekkelijke boodschap voor radio of televisie. Daar liep ze ook tegenaan tijdens het schrijven van haar boeken, herinnert ze zich: “Dat was wel een dingetje met de uitgever, die zegt dan gewoon dat het niet lekker leest. Maar toch vind ik vaak dat die nuances wel belangrijk zijn.” Het is dus zoeken naar een gulden middenweg; niet te simpel en niet te ingewikkeld.

Spannender dan showbizz

Die uitdaging gaat Sommer gelukkig maar al te graag aan. Want wetenschap moet een goed imago krijgen, vindt ze: “Sommige mensen horen wetenschap en denken ‘oef, wat vermoeiend.’ Maar wetenschap is niet vermoeiend, het is hartstikke leuk!”. Het is volgens haar dus een kwestie van de wetenschap presenteren in prikkelende, interessante nieuwtjes, voor iedereen die geïnteresseerd is. Net als toen ze slaperige studenten moest wakker houden in vroege colleges, wil Sommer de wetenschap aangrijpend en meeslepend maken voor iedereen. Zij vindt dat eigenlijk alleen maar vanzelfsprekend: “Ik vind de laatste wetenschapsnieuwtjes tien keer leuker dan showbizzroddels, laten we dat eens vervangen met wat er in de wetenschap gebeurt. Volgens mij is dat minstens net zo spannend.”

Terugkoppeling van patiënten

Tot dusver lijkt het aan te slaan, Sommer heeft al berichten van patiënten ontvangen die boeken van haar gelezen hebben. “Dat is natuurlijk ontzettend fijn, als ze zeggen er iets aan gehad te hebben,” vertelt ze. En de belangrijkste feedback komt voor haar van mensen die zelf hersenaandoeningen hebben, vooral voor inzicht in hoe ze het beste onderzoek kan doen. “Bijvoorbeeld hoe we meer vrouwelijke deelnemers trekken, want we willen niet alleen maar onderzoek naar mannen doen. Daar hebben vrouwelijke patiënten enorm mee geholpen, om aan te geven hoe het onderzoek nou opgezet moet worden zodat het aantrekkelijk is om deel te nemen,” licht ze toe. Zo wordt de wetenschap telkens een stukje toegankelijker, en de kennis telkens een beetje vollediger.